Եթե այսպես շարունակվի, հայերը կարող են մնալ ոչ միայն առանց Ղարաբաղի, այլ նաև առանց Հայաստանի․ Փաստ

rossaprimavera.ru-ն «Ինչու՞ են Սյունիքում Հայաստանի սահմանը գծում GPS-ով» վերնագրով հոդվածում գրում է, որ Ադրբեջանի նախագահ Իլհամ Ալիևը բազմիցս տարածքային պահանջներ է ներկայացրել ոչ միայն Լեռնային Ղարաբաղի, այլ նաև բուն Հայաստանի նկատմամբ: Մասնավորապես, նա շատ է հիշատակել Իրևանի (Երևան) խանությունը, Զանգեզուրը և Սևանը: Դիտարկենք ադրբեջանական կողմի տարածքային պահանջը Սյունիքի (Զանգեզուրի) նկատմամբ: Սյունիքի մարզն ընդհանուր առմամբ ունի աշխարհաքաղաքական մեծ նշանակություն հատկապես Հայաստանի համար: Այդտեղով է անցնում Իրանի հետ սահմանը, որտեղով Ադրբեջանի կամ Թուրքիայի հետ հարաբերությունների սրման դեպքում կարող են առաքվել ապրանքներ:

Չնայած Հայաստանը հյուսիսից սահմանակից է Վրաստանին, բայց Թուրքիայի և Ադրբեջանի ուժեղ ազդեցությունը Վրաստանի վրա այս սահմանը ծայրաստիճան խոցելի է դարձնում: Դա ցույց է տվել նաև Լեռնային Ղարաբաղի այս տարվա պատերազմը, երբ Վրաստանն անմիջապես արգելափակել էր ռազմական բեռների տարանցումը իր ցամաքային և օդային տարածքներով: Տարբեր տարիներին Հայաստանի և Ադրբեջանի ղեկավարների բանակցությունների և հայտարարությունների ողջ պատմությունը վկայում է, որ աշխարհաքաղաքական տեսանկյունից Սյունիքի սեփականության հարցը առանցքային է և՛ Հայաստանի, և՛ Ադրբեջանի համար: ԽՍՀՄ-ում հանրապետությունների սահմանները գծվել են այն հիմքով, որ բոլորը մի պետության մաս են կազմում, այսինքն՝ սահմանները եղել են բավականին մոտավոր և պայմանական:

ԽՍՀՄ փլուզումից հետո երկրների միջև սահմանազատումները պարզել են, որ դրանք բավականին երկար և բարդ գործընթացներ են, ուստի նախկին ԽՍՀՄ հանրապետությունների միջև սահմանները որոշ տեղերում դեռ անգամ որոշված չեն: Օրինակ՝ Վրաստանի և Ադրբեջանի սահմանը գծանշված է ընդամենը 66% -ով, Վրաստանն ու Հայաստանը սահմանազատել են սահմանի մոտ կեսը: Սկզբունքորեն, սահմանազատում չի իրականացվել հայ-ադրբեջանական սահմանին՝ Լեռնային Ղարաբաղին հարակից տարածքներում: Առաջին ղարաբաղյան պատերազմից հետո Սյունիքի մարզի սահմանը ԼՂՀ-ի հետ է եղել, և այն եղել է ամբողջովին թափանցիկ: Ներկայումս այդ հատվածում սահմանազատման ընթացքում պարզվել է, որ սահմանը անցնում է բնակավայրերի մոտով, անգամ միջով և հատում է ռազմավարական կարևոր ճանապարհներ:

Փորձագետները նշում են նաև, որ ոչ միայն տարածաշրջանի բնակավայրերը, այլ նաև երկրի հարավն ու Իրանը կապող տրանսպորտային միջանցքի որոշ հատվածներ հայտնվում են Ադրբեջանի տարածքից գնդակոծությունների վտանգի տակ: Ամենամեծ խնդիրը սահմանի գծանշման շտապողականությունն է: Հաճախ դա տեղի է ունենում պարզապես GPS-ով տեղորոշմամբ ադրբեջանական զինուժի՝ սահմանի ինչ-որ հատվածում հայտնվելու պատճառով, ինչպես դա եղել է Սոթքի հանքում: Սյունիքի մարզի սահմանին հայ զինծառայողները լքում են իրենց դիրքերը դե յուրե Ադրբեջանի տարածքում հայտնվելու պատճառով, չնայած, ըստ եռակողմ հայտարարության պայմանների, կողմերը պետք է մնան իրենց այն դիրքերում, որտեղ եղել են հայտարարության ստորագրման պահին:

Սահմանազատման գործընթացում շտապելը և ոչ թափանցիկությունը բացատրվում է նրանով, որ նույնիսկ տեղական իշխանությունները, որոնց տարածքում կատարվում է սահմանազատումը, որևէ կերպ ներգրավված չեն այդ գործընթացին և դրա մասին տեղեկանում են փաստի արձանագրումից հետո: Հայաստանի իշխանության կողմից ոչ մի հասկանալի բացատրություն չի տրվում, ամեն ինչ տեղի է ունենում կուլիսների հետևում: Դա հանգեցրել է այն փաստին, որ անգամ մարզային և տեղական իշխանություններն են միանում բողոքի ցույցերին և պահանջում կառավարության հրաժարականը: Այնուամենայնիվ, իշխանությունը կարծես թե չի նկատում ո՛չ Սյունիքի մարզի բարձունքներից հայկական զորքերի «լուռ» դուրսբերումը, ո՛չ էլ բնակիչների և տեղական իշխանությունների բողոքները:

Հայաստանի վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանը հայտարարել է, որ Հայաստանի Սյունիքի մարզում սահմանազատման գործընթացում դիրքերի հանձնումն իրականացվում է սահմանին լարվածությունը թուլացնելու և Սյունիքի մարզի անվտանգությունն ապահովելու նպատակով: Ըստ նրա խոսքերի, «այս օրերին Սյունիքում հստակեցվում են սահմանները, Հայաստանի զինված ուժերը տեղակայվում են հանրապետության միջազգայնորեն ճանաչված սահմաններում, դա բերում է փոփոխություններ, ստեղծում որոշակի դժվարություններ և անհարմարություններ, ընդ որում, բերում է հույզերի բորբոքման, գնահատականներ կան, որ այն, ինչ տեղի է ունենում, Սյունիքը հանձնել է, բայց իրականությունը բոլորովին այլ է»: Դժվար է ասել, թե ինչ «բոլորովին այլ իրականություն» նկատի ունի Փաշինյանը, սակայն նրա հայտարարությունները միայն խորացնում են քաոսը և նոր բողոքների տեղիք տալիս: Հավանական է, որ ադրբեջանական կողմը ինչ-որ քարտեզներ է գտել, որոնց վրա սահմանը գծված է մի փոքր այլ կերպ:

Տրամաբանական կլիներ, եթե այդ հարցերը պարզաբանվեին երկկողմ և եռակողմ հանձնաժողովների կողմից ՝ փորձառու մասնագետների պարտադիր ներգրավմամբ: Սակայն հանկարծ պարզվել է, որ ներկայումս Հայաստանում չկա մեկը, որը կարող է արհեստավարժորեն զբաղվել սահմանազատմամբ: Պատկերացրեք, որ չկա: 2020 թվականի ապրիլին լուծարվել է Հայաստանի կադաստրի կոմիտեին կից գործող «Գեոդեզիա և քարտեզագրություն» ՊՈԱԿ-ը, որը պատասխանատու էր տեղագրական քարտեզների ստեղծման համար և ներգրավված էր Վրաստանի հետ սահմանազատման աշխատանքներին: Բազմաթիվ փորձագետներ են նշում Լեռնային Ղարաբաղում Հայաստանի պարտության տարօրինակությունը և Հայաստանի վարչապետին մեղադրում դավաճանության, դիրքերն ու բնակավայրերը հանձնելու մեջ:

Ներկայումս էլ ոչ պակաս տարօրինակություններ կան Սյունիքի մարզի սահմանազատման աշխատանքներում: Իշխանությունը չի հայտարարում որևէ հստակ դիրքորոշում, իսկ տարածքներ հանձնելը բացատրում է անվտանգության պահանջներով: Իրավիճակի պարադոքսն այն է, որ պատերազմում պարտված Նիկոլ Փաշինյանը փաստացի հանձնվելուց 40 օր անց էլ դեռ իշխանության մեջ է: Տպավորություն է ստեղծվում, որ բոլոր նրանք, ովքեր պահանջում են նրա հրաժարականը, մեծ հաշվով, չեն ցանկանում վերցնել այդ իշխանությունը: Վարչապետը, կարծես, պատրաստ է անդադար տարածքներ հանձնել արդեն բուն Հայաստանում: Բայց վերնախավն ու հայ ժողովուրդը պատրա՞ստ են դրան: Ի վերջո, եթե ամեն ինչ այդպես շարունակվի, ապա հայերը կարող են մնալ ոչ միայն առանց Ղարաբաղի, այլ նաև առանց Հայաստանի:

Այս եւ այլ հրապարակումներին ծանոթացեք թերթի այսօրվա համարում։