Ստամբուլյան կոնվենցիայի փաստաթղթում հակասությունների, սխալների և թյուր մեկնաբանությունների մասին

Եվրոպայի Խորհրդի կոնվենցիան Կանանց նկատմամբ բռնության և ընտանեկան բռնության կանխարգելման և դրա դեմ պայքարի մասին (կարճ՝ Ստամբուլյան կոնվենցիա) – փաստաթղթում հակասությունների, սխալների և թյուր մեկնաբանությունների մասին

 Փաստաթուղթը կանանց հանդեպ բռնության կանխարգելման և օգնության տրամադրման լավ նպատակով հանդերձ ունի հեղհեղուկ ձևակերպումներ, դրանց միջոցով այլ հասկացություններ ներմուծելու միտումներ, պատմության կամ պատմական շրջանների ու փուլերի կամայական մեկնաբանություններ, արմատական ֆեմինիստական կամ էկոֆեմինիզմի միակողմանի հասկացությունների ներառում:

 Նախաբան

 Վերհիշելով … Հ-CM/Rec(2010)10 Հանձնարարականը՝ գենդերային հավասարության չափորոշիչների և մեխանիզմների մասին, — «գենդեր» բառը տարբեր գործածումներ ունի սույն փաստաթղթում, բայց այդպես էլ հստակորեն չի տրված դրա ստույգ սահմանումը, այլ այն երբեմն կիրառվում է վերացականորեն, երբեմն՝ որպես «սեռական» բառի հոմանիշ: Սովորաբար «սեռ» բառն օգտագործվում է կենսաբանական իմաստով, իսկ «գենդերը»՝ մի հասարակության ու մշակույթի մեջ ընկալելի համարվող որոշակի սեռին պատկանելու մարդու նախընտրության նշումով, որով այստեղ հեռահար նպատակ ու նաև հետագայում պարտադրանք է նկատվում փաստաթղթով հանձնառություն ստանձնած երկրների կամ ժողովուրդների նկատմամբ:

 Դատապարտելով կանանց նկատմամբ բռնության և ընտանեկան բռնության բոլոր ձևերը; -առարկություններ են եղել այստեղ ընտանիքի առանձին շեշտադրման դեմ՝ այն նշումով, որ բռնության առնչությամբ դատապարտող օրենքներ կան, անհրաժեշտություն չկա ընտանիքն առանձնացնելու, ինչը կարող է այլ քողարկված նպատակներ ունենալ և այդ միտումով օգտագործվել: /նույնը նաև Նախաբանի այլ հատվածում — որն ազատ կլինի կանանց նկատմամբ բռնությունից և ընտանեկան բռնությունից/,

 Գիտակցելով, որ կանանց և տղամարդկանց միջև փաստական և իրավաբանական հավասարությունը վճռորոշ գործոն է հանդիսանում կանանց նկատմամբ բռնությունը կանխելու գործում; — ի՞նչ է հասկացվում «փաստական հավասարություն» ասելով: Կինը և տղամարդը տարբեր դերակատարումներ ունեն սերնդագործության, ընտանեկան կյանքի մեջ: Քրիստոնեական տեսակետից տղամարդու և կնոջ միջև հավասարությունը շեշտելը՝ տարբերությունների վերացումով կամ դրանց միտումնավոր բացառումով, անընդունելի է: Դա լավագույնս շեշտվում է հատկապես Ռուս Օրթոդոքս Եկեղեցու հեղինակ Ալեքսանդր Շմեմանի ձևակերպմամբ. «Հավասարությունը հաստատվում է որպես տարբերությունների անպիտանություն: Հավասարության սկզբունքին քրիստոնեությունը հակադրում է սերը, որի էությունը համեմատության բացակայության մեջէ:

Աշխարհում չկա և չի կարող լինել հավասարություն, քանի որ աշխարհն ստեղծված է սիրով և ոչ թե սկզբունքներով: Աշխարհը կարիք ունիսիրո և ոչ թե հավասարության: Հենց սիրո մեջ է արմատավորված մարդու երկվությունը` որպես տղամարդու և կնոջ: Դա սխալ չէ, որը մարդկությունը կարող է ուղղել հավասարությամբ, և կամ թերություն, պատահականություն չէ, այլ կյանքի էության առաջին և գոյաբանական արտահայտությունը: Սա նշանակում է, որ ոչ մի հավասարություն չկա, այլ կա գոյաբանական տարբերություն, որ հնարավոր է դարձնում սերը, այսինքն` միավորությունը և ոչ թե հավասարությունը:

Հավասարությունը միշտ ենթադրում է հավասարների բազմակիություն` երբեք միավորություն չդարձող, մինչդեռ տարբերությունը բերում է միավորություն, որում տարբերությունը չի ոչնչանում, այլ դառնում է միություն, կյանք, ստեղծագործություն»:

(Շարունակելի)

Գիտակցելով, որ կանանց նկատմամբ բռնությունը իրենից ներկայացնում է կանանց և տղամարդկանց միջև պատմականորեն անհավասար իշխանական հարաբերությունների դրսևորում, որոնք հանգեցրել են տղամարդկանց կողմից կանանց նկատմամբ գերիշխող դիրքի հաստատմանն ու խտրականության և կանանց լիարժեք առաջխաղացման արգելակմանը; -պատմության ու պատմական փուլերի աղավաղված բացատրություն է, ծայրահեղ ֆեմինիստական գաղափարների, արմատական ֆեմինիստների ենթադրություն և պատմության կամայական մեկնաբանություն՝ արմատական ֆեմինիսնտների կամ էկոֆեմինիստների տեսակետից:

Ակնհայտ է, որ այս ձևակերպումը չի կատարվել պատմաբանի կամ պատմաբանական խորը գիտելիքներ ունեցող անձի կողմից, այլ պատմությանը կամ պատմական դարաշրջաններին վերաբերող մակերեսային և սխալ մեկնություն է: Այդ թյուր ընկալմամբ ստացվում է, որ աշխարհի տարբեր երկրներում, տարբեր մայրցամաքներում, տարբեր հասարակություններում ու մշակույթներում, տարբեր կրոններ դավանող բոլոր տղամարդիկ, իշխանամոլությամբ տառապելով, ինչ-որ մի կերպ կարողացել են բոլորով պայմանավորվել, համագործակցել և միասին գալ հանցավոր համաձայնության՝ իրենց իշխանությունը գերակա համարելու և կնոջը տարբեր լիազորություններից զրկելու, ստիպելով բոլոր կանանց ենթարկվելու հայրիշխանությանը ու նման հասարակարգը միասնաբար շարունակելու հազարամյակների ընթացքում:

Համամոլորակային և համամարդկային առումով այս պնդումը առնվազն զավեշտալի է թվում: Առավել հիմնավոր տեսակետի համաձայն՝ պատմության նախնական փուլերում տարածված է եղել մայրիշխանությունը և մայրաստվածության պաշտամունքը: Զարգացած գյուղատնտեսական շրջանի հողագործությանը նախորդած այգեգործության ժամանակաշրջանում, երբ հողի մշակումը կատարվում էր բրիչով, և պտուղների հավաքումն էր կարևոր տեղ գրավում, ու ֆիզիկական մեծ ուժի կարիք լայնորեն չէր զգացվում, կանայք էին գլխավոր և կենտրոնական դերակատարները նման հասարակության մեջ:

Բայց հետագայում գութանի կիրառման տարածումով, երբ հողի մշակման մեջ այդ գործիքի օգտագործումը ֆիզիկական ուժի ու ծանր աշխատանքի հետ էր կապվում, ինչպես նաև հարևան երկրների ու ժողովուրդների կամ ցեղախմբերի հետ պարբերաբար պատերազմներ էին տեղի ունենում, և կարիք կար տղամարդկանց կողմից պաշտպանական քայլեր իրականացնելու, ապա այդպիսի հանգամանքներում բարձրացավ տղամարդկանց դերակատարությունը: Նոր ժամանակներում արդեն ինդուստրիալիզացիայի պայմաններում, երբ սննդի և այլնի արտադրության մեջ տեխնոլոգիաների ներդրման շնորհիվ այլևս տղամարդու ֆիզիկական ծանր աշխատանքի կարիքը նվազեց, դա հնարավորություն բերեց նաև կանանց դերակատարումն ավելի մեծացնելու մասին խորհելու, և առաջ եկան կանանց տարբեր շարժումներ: Պատմության մեջ ֆիմինիստական առաջին տրակտատը՝ «Ի պաշտպանություն կանանց իրավունքների» խորագրով, գրվեց 1792 թ. անգլիացի կին գրող, փիլիսոփա Մերի Ուոլսթոնքրաֆթի կողմից: Պետք է ոչ թե ջնջել ու վերացնել սեռերի միջև տարբերությունը, ոչ թե պարտադրել հավասարություն, այլ այդ գեղեցիկ զանազանությունը հավասարակշռել՝ արժանապատվությունը և իրավունքները հարգելու դիրքորոշումով:

Գիտակցելով կանանց նկատմամբ բռնության որպես գենդերային հիմքով բռնության խորքային բնույթը, և այն, որ կանանց նկատմամբ բռնությունը հանդիսանում է այն կարևորագույն սոցիալական մեխանիզմներից մեկը, որոնց օգնությամբ կանայք ստիպված են լինում ենթակա դիրք զբաղեցնել տղամարդկանց նկատմամբ բռնության գենդերային հիմքի մատնանշումը ենթադրում է գաղափարական ըմբռնումների, որոշակի գաղափարախոսության գիտակցաբար կրողների և այդ գաղափարախոսության խորը հիմքի վրա կատարված արարք, ինչը իրականություն չէ հայ ընտանիքներում կամ հասարակության մեջ առկա հանցանքների պարագայում: Այդպիսի բռնությունները սովորաբար գաղափարական չեն, այլ կատարվում են ուժեղի՝ թույլի նկատմամբ գերազանցության պահվածքի, սադիզմի և հոգեբանական այլ շեղումների հետևանքով: Այնպես որ հանցագործությունների արմատական ֆեմինիստական մեկնաբանությունը և մանավանդ դրանց վերագրումը որոշակի գաղափարախոսության հատուկ հետևորդների, չի համապատասխանում իրականությանը և հորինովի կամ հարմարեցնովի է:

(Շարունակելի)