Ազգային փոքրամասնությունների հարցում Վ. Յանուկովիչը ժողովրդավար էր, Արեւմուտքը՝ բռնատեր

2014 թ. փետրվարի 23-ին Ուկրաինայի Գերագույն Ռադան հանդես եկավ օրենսդրական փոփոխությամբ, ըստ որի՝ Ուկրաինական 13 վարչատարածքային միավորներում ռուսերենը զրկվում է տարածաշրջանային լեզվի կարգավիճակից։

Մի փոքր հետ գնալով՝ նշենք, որ 2012 թ. հուլիսի սկզբին նույն Գերագույն Ռադան հանդես էր եկել օրենսդրական նախաձեռնությամբ, որի համաձայն, չնայած ուկրաիներենը պահպանվում էր որպես միակ պետական լեզու, սակայն էականորեն ընդլայնվում էին ազգային փոքրամասնությունների լեզվական իրավունքները։ Համաձայն ընդունված և հետագայում նախագահ Վ. Յանուկովիչի ստորագրած օրենքի՝ այն վարչատարածքային միավորները, ուր ազգային փոքրամասնությունները կազմում են բնակչության 10 %-ից ավելին, վերջիններիս լեզուն ստանում է տարածաշրջանային հատուկ կարգավիճակ։ Օրենքը վերաբերում էր Ուկրաինայի մի շարք վարչատարածքային միավորների, որոնցից 13 – ում ռուսերենը ճանաչվեց որպես տարածաշրջանային լեզու։ Դրանք էին՝ Դնեպրոպետրովսկի, Դոնեցկի, Զապորոժիեի, Լուգանսկի, Նիկոլաևսկի, Օդեսայի, Սումի, Խարկովի, Խերսոնի, Չերնիգովսկի տարածաշրջանները, Ղրիմը, Կիև և Սևաստոպոլ քաղաքները։ Բացի այդ՝ Ղրիմում տարածաշրջանային լեզու էր ճանաչվում նաև Ղրիմի թաթարերենը, Անդրկարպատյան մարզում՝ հունգարերենը, Չերնովիցկի մարզում՝ ռումիներենը։  

Հավելենք նաև, որ դրանից շուրջ 2 տարի առաջ, 2010 թ. մայիսի 26-ին, Ղրիմի ինքնավար հանրապետության խորհրդարանը ռուսերենը հաստատել էր որպես տարածաշրջանային լեզու. «Ղրիմի ինքնավար հանրապետությունում ռուսերենը, ընդունված որպես ազգերի միջև հաղորդակցման, ինչպես նաև՝ ազգաբնակչության մեծամասնության լեզու, գործածվում է հասարակական կյանքի բոլոր ոլորտներում և տարածաշրջանային լեզու է», այսպես էր նշված ընդունված փաստաթղթում։ Օրենքի ընդունումից կարճ ժամանակ անց Ղրիմի տարածքում նախատեսվեց անձնագրերի, ծննդյան, մահվան, ամուսնության վկայականների, կրթական փաստաթղթերի, աշխատանքային գրքույկների, դատաիրավական փաստաթղթերի լրացումը ռուսերենով։      

Հիշեցնենք նաև, որ Վ. Յանուկովիչին նախորդած Վ. Յուշչենկոն իր պաշտոնավարման ավարտից առաջ ստորագրել էր «Պետական լեզվական քաղաքականության մասին կոնցեպցիան», որով երկրի բոլոր քաղաքացիներին պարտավորեցրել էր իմանալ ուկրաիներենը, իսկ պետությունն իր առաջնահերթություններից էր համարել հասարակական կյանքի բոլոր ոլորտներում գործառույթների ապահովումը ուկրաիներենով։

Հանուն եվրոպականացման՝ արյունահեղությունների թատերաբեմի վերածված Ուկրաինայի ԳՌ-ի վերջին այս որոշումով փոքրամասնությունների (այս պարագայում ռուսների)՝ միջազգային, այդ թվում՝ եվրոպական օրենսդրությամբ սահմանված լեզվական իրավունքը, մեղմ ասած, ենթարկվեց կոպտագույն ոտնահարման։ Իհարկե, այս քայլն արվեց երկրում արդեն առկա համընդհանուր հակառուսականության համապատկերի վրա, սակայն պետք է նկատի ունենալ նաև, որ Ուկրաինայում հակառուսականությունը խորացել էր՝ այն հանգամանքի հետևանքով, որ երկրի ընդդիմության առաջնորդներն ու վերջիններիս պաշտպանող լայն զանգվածներն իրենց համարում էին եվրոպական արժեհամակարգի մոլի պաշտպաններ։

Ազգային փոքրամասնությունների նկատմամբ ընդունված վերոնշյալ օրենքը, որը դեռ վերջնական իշխանության չեկած կիրառեցին ուկրաինական ընդդիմության առաջնորդները, ինքնին հակասում է ազգային փոքրամասնությունների իրավունքներին վերաբերող միջազգային բոլոր փաստաթղթերի տառին ու ոգուն, ավելին, նույն այդ միջազգային հանրագրերի իրականացման ջատագով Եվրոպան ոչ միայն չդատապարտեց այս ճչացող իրավախախտությունը, այլև՝ ընդհակառակը, բազմակողմանի օգնության ձեռք է մեկնում այս ամենի հեղինակներին։ Հավատացած ենք, որ եթե այս օրինագծի հեղինակը լիներ Վ. Յանուկովիչը, ապա Արևմուտքում կառաջանար փոքրամասնությունների իրավունքների ոտնահարումը դատապարտող հայտարարությունների մի լայնահուն հեղեղ, չէր բացառվի նաև որոշ պատժամիջոցների իրականացումն Ուկրաինայի նկատմամբ։ Բայց, քանի որ այս ամենի հեղինակները եվրոմայդանցիներն են, կարելի է նաև լռել։  

Եվրոպական երեսպաշտության ու երկակի ստանդարդների կիրառման այս ակնառու օրինակը մեզ համար ամենևին էլ նորություն չէ, եթե, հեռուն չգնալով, տեսնենք նույն Արևմուտքի՝ որպես ժողովրդավարության խորհրդանիշ ընկալած սահակաշվիլիական Վրաստանի օրինակը։ 10-ամյա մի ժամանակահատված, երբ, ինչպես երկրի բնիկ ժողովուրդները (ջավախահայությունը և այլք), այնպես էլ՝ փոքրամասնությունները, ապրեցին իրենց պատմության ամենադժվարին շրջանը։ Զավեշտական է, սակայն՝ փաստ, որ բազմաթիվ դեպքերում փոքրամասնությունների իրավունքների պաշտպանությանն ու զարգացմանը նպակաուղղված միլիոնավոր դոլարների հասնող արևմտյան դրամաշնորհները վրացական իշխանությունները հենց եվրոպայի աչքի առջև ուղղորդում էին երկրի բնիկների ու փոքրամասնությունների լեզվի, հուշարձանների, մշակույթի մաս կազմող այլ արժեքների ոչնչացմանը կամ վերջիններիս յուրացմանն ու վրացականացմանը։ Հավելենք այստեղ ևս, որ այդ ընթացքում եվրոպական կամ արևմտյան միջամտությունը սահակաշվիլիական խտրականությունների առնչությամբ գրեթե բացակայում էր. Սահակաշվիլին անպատժելի մնաց այնքան ժամանակ, քանի դեռ իր հայացքով նայում էր դեպի Արևմուտք։

Ամփոփելով՝ եզրակացնենք. միջազգային հանրագրերն ընդամենը մրոտված թղթեր են, որոնց բովանդակությունը որևէ երկրի վրա այս կամ այն կերպ ազդելու մի սովորական գործիք է։ Կոնկրետ՝ միջազգային փաստաթղթերի ոտնահարման մասին Եվրոպայի հայտարարություններն ակտիվանում են հիմնականում այն ժամանակ, երբ տվյալ երկիրը կամ արևմտյան ճամբարում չէ, կամ ձգտում է դուրս գալ այդ ճամբարից։ Երբ չկան այդ վտանգները, ապա քաղաքական շահերի զոհասեղանին կարելի է նետել նաև տվյալ երկրի ազգային փոքրամասնություններին։

Մեր քննարկման տիրույթից դուրս են Վ. Յանուկովիչի քաղաքական ուղեգծի այս կամ այն ոլորտը, որոնցում, ինչպես հրապարակվում է, առկա են մի շարք բացասական երանգներ։ Այս ամենով հանդերձ՝ մի բան ճշմարտություն է. Ուկրաինայի ազգային փոքրամասնությունների իրավունքների պաշտպանության հարցում ռուսամետ նախկին նախագահ Վ. Յանուկովիչը հանդիսացավ ժողովրդավարության, իսկ եվրոպամետ այժմյան իշխանությունները՝ բռնատիրության խորհրդանիշ։   

Վահե ՍԱՐԳՍՅԱՆ

Պ.գ.թ., Վրաստանի հարցերով փորձագետ