Մուշկապատի Սուրբ Աստվածածին եկեղեցին
Կառուցվել է 17-րդ դարում, խորհրդային տարիներին օգտագործվել է տնտեսական նպատակով։
Ամբողջությամբ վերանորոգվել է 2014-2016 թվականներին։
Գտնվում է Պատմական Մեծ Հայքի Արցախ աշխարհի Մուխանք գավառում (հետագայում՝ Վարանդայի մելիքություն), մինչև 2020 թ․՝ Արցախի Հանրապետության Մարտունու շրջանի Մուշկապատում։
Բարձր է ծովի մակերևույթից 1019 մ։
Մուշկապատի Սուրբ Աստվածածին եկեղեցու կառուցման հստակ թվականը հայտնի չէ, սակայն ճարտարապետական ոճը, հորինվածքային առանձնահատկությունները, պատերին ագուցված խաչքարերը, գերեզմանոցի տապանաքարերը թույլ են տալիս եկեղեցին վերագրել 17-18-րդ դարերին։
Պարզ թաղակապ սրահ է, արևելյան կողմում ավարտվում է կիսաշրջան խորանով, որի հյուսիսային և հարավային պատերին առկա են երկու փոքրաչափ, կամարակապ խորշեր։
Երկայնական թաղը հենված է պատերի որմնամույթերից սկիզբ առնող սլաքաձև հինգ կամարների վրա։
Հյուսիսային պատին տեղադրված է մկրտության ավազանը՝ առնված քարե կամարակապ խորշի մեջ։
Միակ մուտքն արևմտյան ճակատից է։
Լուսավորվում է արևելյան, հարավային և արևմտյան կողմերում բացվող մեկական փոքր լուսամուտներով։
Սրահի արևմտյան պատի ստորին հատվածում՝ մուտքից անմիջապես աջ, թեքադիր ագուցված է նվիրատվական բնույթի արձանագիր մի խաչքար։
Եկեղեցու հարավային կողմում կցակառուցված է ուղղանկյուն հատակագծով, ոչ մեծ չափերի մատուռ-ավանդատունը։
Վերջինիս միակ մուտքը բացված է եկեղեցու հարավային պատին՝ խորանի հարևանությամբ։
Մատուռի հյուսիսային պատին՝ կամարակապ խորշի մեջ, պահպանվել է մկրտության ավազանը։
Ուշագրավ է վերջինիս ճակատային հատվածում միաձույլ քանդակված երեք խաչապատկերը և այնտեղ արձանագրված Ավազանս Ահրյահամին հիշատակագրությունը։
Մատուռը լուսավորվում է արևելյան և արևմտյան ճակատներից բացվող փոքր լուսամուտներով։
Մատուռի ուղղանկյունաձև խորանից բացված լուսամուտի ստորին հատվածում՝ փոքր խորշի մեջ, ագուցված է նվիրատվական բնույթի փոքրաչափ խաչքար՝ հետևյալ արձանագրությամբ՝
Խաչս Հատուտէն։
Ըստ Սարգիս Ջալալյանցի՝ մատուռը կրում է Սուրբ Վարդան անունը, որտեղ «բազմաթիվ ուխտավորներ էին հաճախում»։
Եկեղեցին և մատուռը կառուցված են տեղական կիսամշակ և կոպտատաշ քարերով, շքամուտքի, լուսամուտների, որմնամույթերի եզրաքարերը, որմնասյուները և թաղակիր կամարները սրբատաշ են։
Եկեղեցու արևմտյան բակում գտնվող գերեզմանատունը ունի 18-19-րդ դարերի արձանագիր տապանաքարեր։
Խորհրդային տարիներին օգտագործվել է տնտեսական նպատակներով։
2014-2016 թթ․ ամբողջությամբ վերանորոգվել է, այդ ժամանակ էլ վերականգնվել է վեցասյուն ռոտոնդան։
Վերանորոգման ֆինանսավորումը իրականացրել են մուշկապատցի, մոսկվաբնակ բարերար Անդրեյ Մարտիրոսովը, «Արևելյան պատմական ժառանգություն հիմնադրամը» և Արցախի Հանրապետության կառավարությունը։
2023 թ․ սեպտեմբերի 19-ի պատերազմի հետևանքով Մուշկապատ գյուղն ամբողջությամբ հայաթափվել է։
Ներկայումս անհայտ է հուշարձանի վիճակը։
Մուշկապատի Սուրբ Աստվածածին եկեղեցուն անդրադարձել է եկեղեցական գործիչ, գրող, հնէաբան Սարգիս արքեպիսկոպոս Ջալայանցն իր «Ճանապարհորդութիւն ի Մեծն Հայաստան» գրքում։
Եկեղեցու մասին հիշատակվում է նաև ազգագրագետ, բանահավաք Մակար Եպիսկոպոս Բարխուդարյանցի «Արցախ» աշխատության մեջ։
Եկեղեցին պարզ, ուղղանկյուն թաղակապ սրահ է՝ կիսաշրջանաձև խորանով և բարձրադիր բեմով։
Եկեղեցու հարավային կողմին կից կառուցված է ոչ մեծ մատուռ, որի միակ մուտքը եկեղեցու սրահի հարավային պատից է։
Խորանի հյուսիսային և հարավային պատերին առկա են երկու ոչ մեծ խորշեր։
Հյուսիսային պատին գտնվում է մկրտության ավազանը։
Սրահի կենտրոնական հատվածում վեր է բարձրանում զանգակատուն-ռոտոնդան։
Կառուցվել է տեղական քարով, ներսը սվաղված է։
Շքամուտքի և լուսամուտների եզրաքարերը, որմնասյուները, կամարները, բեմը և աստիճանները, Սուրբ սեղանը շարված են սրբատաշ քարերով։
Սկզբնաղբյուր՝ monumentwatch.org
