Ամեն օր՝ նոր վտանգ ու ձախորդություն․ «Փաստ»

«Արցախյան երկրորդ պատերազմի արդյունքում տարածաշրջանում աշխարհաքաղաքական դասավորության էական փոփոխություն է տեղի ունենում։ Իրերի նոր դրության պայմաններում Թուրքիան մեծացնում է իր ազդեցությունը Հարավային Կովկասում և հնարավորություն է ստանում ավելի մեծ թափով առաջ տանել իր պանթուրքական ծրագրերը։ Ճիշտ է՝ բազմաթիվ փորձագետներ գտնում են, թե նոյեմբերի 9-ի հրադադարի մասին եռակողմ հայտարարությունից հետո Ռուսաստանը հնարավորություն ստացավ հակամարտության գոտում ամրապնդել իր դիրքերը և մասնավորաբար հասնել ռուս խաղաղապահների ներկայությանը, բայց արդեն իսկ տեսանելի է, որ Թուրքիան և Ադրբեջանը որոշ ժամանակ անց ամեն կերպ ձգտելու են հասնել նրան, որ խաղաղապահները դուրս գան։ Արդեն իսկ նման փորձեր կան։

Բացի դրանից, պետք է հաշվի առնել, որ հենց թուրքական ռազմական ներկայությունը՝ թե՛ սպաների և թե՛ սպառազինությունների տեսքով, հնարավորություն տվեց, որպեսզի պատերազմում Ադրբեջանը հաջողության հասնի։ Եվ բնական է, որ պատերազմից հետո թուրքական ազդեցությունը Ադրբեջանի տարածքում ավելի է մեծանալու։ Պատահական չէ, որ արդեն իսկ խոսակցություններ կան Ադրբեջանում թուրքական ռազմաբազայի հիմնման մասին։ Այսինքն՝ Ադրբեջանը աստիճանաբար կորցնում է իր սուբյեկտայնությունը և հայտնվում է Թուրքիայի ռազմական և քաղաքական վերահսկողության ներքո։

Դա, իհարկե, իրենց խնդիրն է: Սակայն հարցն այն է, որ Բաքուն կարող է Անկարայի համար դառնալ այն ցատկահարթակը, որտեղից թուրքական ազդեցությունը կարող է տարածվել այլ ուղղություններով։ Իսկ նախկին Խորհրդային Միության մաս կազմող Հարավային Կովկասում Թուրքիայի գերակայությունը չի կարող Հայաստանից բացի չանհանգստացնել առաջին հերթին Ռուսաստանին ու Իրանին, իսկ հետո նաև տարածաշրջանում շահեր ունեցող մյուս երկրներին, որոնց հետ ակտիվ աշխատելու կարիք կա։ Գաղտնիք չէ, որ Թուրքիան և Ադրբեջանը բավական մեծ տնտեսական ազդեցություն ունեն Վրաստանում, որն այդ հանգամանքից ելնելով՝ արտաքին քաղաքական կախվածության տակ է հայտնվել։ Այդպիսի վտանգ կա նաև Հայաստանի դեպքում, մանավանդ որ վերջերս Մովկվայում Փաշինյանի, Ալիևի և Պուտինի միջև կայացած հանդիպման արդյունքում որոշվեց, որ տարածաշրջանում տրանսպորտային և հաղորդակցության ուղիներն ապաշրջափակվում են։

Հայաստանի իշխանությունները շտապում են ճանապարհների ապաշրջափակումը համարել մեծ ձեռքբերում կամ հաջողություն, ավելին՝ Փաշինյանը դրա հետ հույսեր է կապում, թե ազատ հաղորդակցության առկայությունը հնարավորություն կտա երկարաձգել իր իշխանությունը, բայց այդ խնդրի հետ կապված անորոշություններն ու պոտենցիալ սպառնալիքներն ավելի մեծ են։ Դեռ հարցի մյուս կողմն է, թե ինչու Փաշինյանը ստորագրեց նման հայտարարության տակ՝ առանց գերիների հարցը լուծելու: Այլ հարց է նաև այն հանգամանքը, թե ինչպես կարող է հազարավոր զոհերի, բազմաթիվ գերիների ու Արցախի մեծ մասի կորստի պատճառ դարձած իշխանությունը հրճվել նման անհեթեթ հեռանկարով: Այստեղ կան նաև խորքային խութեր: Առանց այն էլ Հայաստանը տնտեսապես ոչ բարվոք վիճակում է գտնվում, և թուրքական կապիտալը կարճ ժամանակ անց կարող է ներթափանցել՝ Հայաստանում ներդրումներ կատարելու և այլ ծրագրերի անվան տակ, ու մեծ հաշվով քաղաքականություն պարտադրել, թուրքական կախվածության մեջ գցել։

Դրա համար հենց այս փուլից սկսած Հայաստանը պետք է փորձի քայլեր ձեռնարկել, որպեսզի տնտեսական աջակցություն ստանա Ռուսաստանից, Արևմուտքից, Չինաստանից, Հնդկաստանից և արաբական այն երկրներից, որոնք անհանգստացած են Թուրքիայի դիրքերի ամրապնդումից։ Բացի այդ, շատ է խոսվում, թե տրանսպորտային ուղիների ապաշրջափակման արդյունքում Հայաստանը Ադրբեջանի տարածքով Ռուսաստանի հետ հաղորդակցվելու հնարավորություն կստանա, բայց խնդիրն այն է, որ որևէ երաշխիք չկա, թե այդ հաղորդակցության ուղին կարող է արդյունավետ գործել։ Առավել ևս դա չի կարող անվտանգ լինել: Նույնիսկ խորհրդային տարիներին Նախիջևանով ու Ադրբեջանով երթևեկությունը ապահով չի եղել, ուր մնաց հիմա, երբ սահմանամերձ շրջանների բնակիչները ուղղակի գերի են ընկնում ադրբեջանցիների մոտ։

Իսկ Նախիջևանը Ադրբեջանի հետ կապող և Սյունիքով անցնող ճանապարհն արդյունավետորեն կարող է գործել, քանի որ այդ ճանապարհի վրա հսկողություն են իրականացնելու ռուս խաղաղապահները։ Փաստորեն Հայաստանը հաղորդակցության ուղիների առումով երաշխիքներ է ապահովում Ադրբեջանի համար, սակայն իրեն չի հաջողվել որևէ երաշխիք ստանալ ադրբեջանական կողմից։ Միով բանիվ՝ Փաշինյանի իշխանությունն ի վիճակի չէ լուծել որևէ հայանպաստ հարց, ինչի համար էլ մեր հանրության մեծամասնությունը գտնում է, որ նա պետք է հեռանա, իսկ դրանից հետո նոր իշխանությունները պետք է լրջորեն զբաղվեն կուտակված բազմաթիվ խնդիրներով։ Հակառակ դեպքում Փաշինյանի իշխանավարման ամեն մի նոր օրը նոր ձախորդություններ է բերում ու բերելու Հայաստանին»։