Դատարկ դուրսպրծուկների բարդույթը

Արայիկ Հարությունյանն այս պատմության մեջ «քոթակի տղեկի» գործառույթ ունի։ Նա փոքր մարդ է, որը հայտնվել է մեծ բաների մեջ։

Մեր հանրությանը բորբոքած իրական վեճն արժեհամակարգային, աշխարհայացքային ու քաղաքական ենթատեքստ ունի։

Քաղաքականի մասն այն է, որ ով մտքում ուզում է, բայց դեռ ինչ–ինչ պատճառներով չի բարձրաձայնում «Նիկո՛լ, հեռացի՛ր»–ը, նախարարի դեմ է կռիվ տալիս։

Ինչ վերաբերում է հարցի արժեքային ու գաղափարական կողմին, ապա վեճը նոր չէ։

Պարզունակ, մակերեսային և հակապետական են բոլոր նրանք, ովքեր կարծում են, որ առաջադեմ երևալու համար պետք է մերժել ազգայինը, ավանդականը։ Այս տեսակը չկայացած քաղքենին է, որին սովետի ժամանակ թվում էր, թե հայերեն լեզուն պետք է գործածվի կենցաղային շփումներում, իսկ մյուս դեպքերում պետք է հարգի լինի ռուսերենը։

Ըստ սովետահայ քաղքենի «մտավորականի» կամ կուսնոմենկլատուրշիկի՝ հայերենը ցածր որակի շփումների համար է, իսկ ռուսերենը՝ ակադեմիականի ու բարձր կարգավիճակայինի։

Հիմա սրանք բոլշևիկից դարձել են «լիբերալ», ռուսերենը փոխարինել են անգլերենով, ու կարծում են, թե հայերենի հաշվին օտար լեզվին տեղ տալն առաջադիմության նշան է։

Օտար լեզու, այո՛, պետք է սովորել, բայց ո՛չ հայերենի հաշվին։ Հայերեն լեզվի բանալին, հակառակը, կօգնի ավելի հեշտ յուրացնել օտարը։ Նախ պետք է ազգային լեզվամտածողություն ձևավորել, ապա նոր միայն անցնել «ինտեռնացիոնալին»։ Վերջինիս դու պետք չես, եթե բան չունես ավելացնելու որպես ինքնուրույն տեսակ։

Ի դեպ, ավանդականի տակ չպետք է հասկանալ «Կնիկը պետք ա մարդու ոտերը լվա, ջուրը խմի», «Ով էշ, ես փալան», «Երեխուն ինչքան ծեծես, էնքան ճիշտ կմեծանա», «Ծեծում ա, ուրեմն սիրում ա», «Աղջի՛կ, քեզ ասում եմ, հա՛րս՝ դու հասկացիր», «Մարդի ծեծած, վարդի ծեծած» և նմանատիպ այլ կոդերը։ Դա էլ մյուս ծայրահեղությունն է։

«Ավանդականի» ու «միջազգայինի» ծայրահեղությունները ձևով տարբեր, բայց բովանդակությամբ նույն հետադիմական ու փրփուրային երևույթներն են։

Ազգայինն ու ավանդականը միշտ համամարդկայինի և առաջադիմականի հետ են զուգահեռվում։ Ազգային ու համամարդկային արժեք ունեն Հովհաննես Թումանյանի փիլիսոփայությունը, Գարեգին Նժդեհի պատկերացումները պետության և քաղաքականության, ինչպես նաև մտավորականության տեղի ու դերի մասին, Վահան Տերյանի հոգևոր Հայաստանի մասին ուրվագծերը, Ռաֆայել Իշխանյանի 3–րդ ուժի բացառման օրենքի գաղափարը, Մովսես Խորենացու «Ողբը», Մխիթար Գոշի «Դատաստանագիրքը», Գրիգոր Նարեկացու աշխարհայացքը, Պավլիկյան և Թոնդրակյան շարժումները և այլն։

Ավանդականը՝ «քյառթը» չէ։ Արամ Խաչատրյանը, «Pink Floyd»–ը, Կոմիտասը կամ Բախը համամարդկային են ու դրանով իսկ գտնվում են նույն հարթության մեջ։

«Led Zeppelin»–ի տղաները հա՛մ անգլիական են, հա՛մ ինտեռնացիոնալ։ Մալխասի ջազի մեջ էլ ազգայինի ու համամարդկայինի խառնուրդ կա։ Դրա՛նք են սինթեզն ու արժեքը, այլ ոչ թե հայերենով մատուցվող անճաշակ կլկլոցները կամ օտար լեզվով հրամցվող անհասկանալի բղավոցները։

Առաջադիմականը «քննարկում» բառի փոխարեն «դիսքաշն» կամ «բարևի» փոխարեն «պրիվետ» բառերն օգտագործելը չէ։

Առաջադեմը այլասերվածության էպատաժային քարոզ անելը չէ։ Մարդու իրավունքը ենթադրում է նաև այլ կարծիք ունեցող դիմացինի իրավունք, ոչ թե փոքրամասնության իրավունքի դիկտատորական պարտադրում. դա արդեն դեմոկրատիայի պրոֆանացիա է՝ մյուս ծայրահեղություն։

Ավանդական ընտանիքն արխաիզմ չէ։ Ավանդական ճանապարհով երեխա ունենալը հնամաշ գաղափար չէ։ Հակառակ բաները տողատակերով քարոզողներն, իմ խորին համոզմամբ, մարգինալ են, որոնք իրավունք ունեն այդպիսին լինելու, բայց իրավունք չունեն մարգինալիզմն այլոց պարտադրելու։ Ես հանդուրժող եմ մինչև այն պահը, երբ իմ տարածք են մտնում՝ առանց ինձ հարցնելու։

Ազգային «ես»–ից փախչելը գեղցիություն է։ Ազգայինով ենք մենք մեր գույնը տալիս աշխարհին ու դրանով ենք հետաքրքիր դառնում ուրիշների համար։ Առանց ազգայինի մենք տերև ենք առանց ծառի։ Կամ լավագույն դեպքում՝ տաշեղ։

Ազգային ինքնության պահպանությունից չի կարելի կոմպլեքսավորվել։ Դա չկայացած մարդկանց բարդույթ է։ Այդ բարդույթը հատկապես ներհատուկ է հեղափոխական ալիքի միջոցով վերև բարձրացած դատարկ դուրսպրծուկներին։

Մի ժամանակ հայ բոլշևիկներն էին բոլշևիկներից ավելի բոլշևիկ ուզում երևալ ու այնքան էին «գլոբալացվել», որ Աթաթուրքին ոսկի ու զենք էին հասցնում՝ կուրորեն հավատալով «Պրոլետարներ բոլոր երկրների, միացե՛ք» կարգախոսին և Թուրքիայի «կարմրելուն»։

Ազգայինին «յախք» ասողներն իրականում փոքր մարդիկ են, ովքեր ուզում են մեծ երևալ և «գլոբալացվել» ազգային «մենք»-ից փախչելու և այդ «մենք»-ի դեմ կռիվ տալու միջոցով։

Մեր ազգային ինքնության թիվ մեկ ինստիտուտը հայոց լեզուն է։ Այն կարող է հարստացվել, կարող է արդիականացվել, բայց պետք է մնա որպես հայկականության գլխավոր տաճար, որի շուրջ է կառուցվում հայկական կոդը։

Հայաստանի Հանրապետությունն ու Հայոց լեզուն այն գլխավոր հաղթաթղերն ու սուբյեկտներն են, որոնցով մենք կարող ենք աշխարհից վերցնել ու աշխարհին տալ։ Կարող ենք հարստանալ ու հարստացնել։

Անդրանիկ Թևանյան