«Քաղաքի բոլոր գործարարները վարկերի տակ մեռնում են … այդ խառնակիչների մեծ մասը Երեւանում է նստած». Իրատես
Գյումրու նախկին քաղաքապետ ՎԱՐԴԱՆ ՂՈՒԿԱՍՅԱՆԸ «Ծառուկյան» դաշինքով ԱԺ է եկել, որ Հայաստանի երկրորդ քաղաքի կյանքը բարելավող օրինագծեր բերի խորհրդարան: Այս մասին «Իրատեսի» հետ զրույցում ասաց պատգամավորը և խոսեց քաղաքի խնդիրների ու իր մտահոգությունների մասին:
-Որպես նախկին քաղաքապետ, լավատեղյակ եք Գյումրու հոգսերին, որո՞նք են անհապաղ լուծումներ պահանջող առաջնային խնդիրները:
-Գյումրիում ամենակարևոր խնդիրն աշխատատեղերի ստեղծումն է: Հայաստանում կան գյուղեր, քաղաքներ, որտեղ ավելի շատ աշխատատեղ կա, քան Գյումրիում:
-Ինչո՞ւ աշխատատեղեր չեն ստեղծվում:
-Այդ հարցը երկրաշարժից հետո եղած բոլոր կառավարություններին պետք է ուղղել: Բնակարանների հարցը որոշակիորեն լուծվեց, չնայած այսօր դեռ տնակներում ապրող մարդիկ կան: Բայց միայն բնակարաններ տրամադրելով խնդիրները չեն վերջանում, մարդկանց աշխատանք է պետք: Աշխատատեղերի հարցը կարգավորելու համար հարկավոր է հարկային ազատ տնտեսական գոտի ստեղծել: Այսպես է եղել նույնիսկ մեր թվարկությունից առաջ. երբ աղետ է լինում, տվյալ հատվածում պետք է ստեղծվի ազատ տնտեսական գոտի կամ որոշակի ժամանակով հարկերի կրճատում լինի: Բանկային համակարգը խայտառակություն է, 14-20 տոկոսով են տրվում վարկերը: Պետությունը պետք է մտածի այս ուղղությամբ՝ ինչպես օգնել գյումրեցուն, որն աղետ է տեսել: Քաղաքը դատարկվում է, ամեն երրորդ տուն դատարկ է մնում: Պետությունը լուրջ հոգածություն պետք է ցուցաբերի: Հուրախություն մեզ, այսօր տուրիզմի հետ կապված որոշակի շարժ կա: Ես այդ ոլորտում կամ՝ շարժ կա, բայց չնչին: Քաղաքապետ եղած ժամանակ երկար տարիներ հրավիրել եմ տուրիստական կազմակերպություններին, նախարարին, տեղակալներին, որպեսզի ոլորտը զարգացնենք, ցավոք, դուրս եկա աշխատանքից, ու հարցն այդպես էլ մնաց: Տեսեք` որն է խնդիրը: Զբոսաշրջիկները գալիս են Երևան, գնում Գառնի, Գեղարդ, Էջմիածին, Սևան և Ղարաբաղ, բայց հանրապետության երկրորդ քաղաք, որը հայոց ազգային ճարտարապետության կղզյակն է, չեն այցելում: Մինչդեռ, եթե ուզում ես հայկական ճարտարապետությանը ծանոթանալ, պետք է գաս Գյումրի, 1700 հուշարձան ունենք: Հայաստանի Հանրապետությունում բացի եկեղեցիներից, ողջ պատմական շենք-շինություններով Գյումրուն, որ նաև երկրաշարժ է տեսել, հավասարազորը չկա: Իմ տասներեք տարվա ղեկավարման տարիներին կարողացա դրանք պահել, շենք-շինություններ կառուցել, բայց որքան էլ քաղաքապետը հզոր լինի, որքան էլ մարզպետ փոխվի, պետք է պետությունը հստակ ասի` Գյումրու համար սա պետք է արվի, էս խնդիրը լուծվի: Պետք է նախ ցանկություն լինի:
-Ի՞նչ լուծում եք առաջարկում:
-Հարկավոր է համալիր լուծում, առանց դրա ոչ մի լավ բան չի լինելու: Բայց որ վիճակը շատ ծանր է, փաստ է: Երբեմնի շեն քաղաքը չգիտես օր օրի ինչ է դառնում: Արտագաղթ, կառուցած շենքերը վաճառքի են հանվել, այլ խոսքով, Գյումրին սարսափելի վիճակի մեջ է: Ոչ թե լալիս ենք, որ ինչ-որ մարդիկ գումար, ողորմություն տան, ոչ, պարզապես իրականությունն ենք ներկայացնում: Գյումրու վիճակի մասին մշտապես եմ բարձրաձայնում, բայց ոչ ինչ-որ մեկին դուր գալու, ոչ էլ ժողովրդի աչքը մտնելու համար: Ինչ կա, էն եմ ասում, իրավունք էլ չունեմ չասելու:
-Պետությունն այս տարիներին աղետի գոտուն մշտապես գումարներ է հատկացրել, սակայն Գյումրիում դեռ մեծ թիվ են կազմում անօթևանները: Ո՞Ւր են գնացել այդ գումարները, ինչո՞ւ արդյունավետ չեն ծախսվել:
-Երկրաշարժից հետո շատ քաղաքներ, մարզեր մտցրին աղետի գոտու մեջ, որպեսզի Խորհրդային Միությունից գումարներ բերեն ու դրանք էլ կառուցեն: Մերոնք ճարպկություն արեցին ու լավ արեցին: Բայց դրանից հետո համամասնորեն բաժանվեցին այդ գումարները, մինչդեռ ավերվել էին Սպիտակն ու Գյումրին: Բացի այդ, գումարները տվեցին մարդկանց, նրանք գցեցին բանկերը, հետո էլ սառեցվեցին: Եվ լենինականցին, որ հագի շորերով փողոցում էր հայտնվել, այդպես էլ փողոցում մնաց: Էլ չեմ խոսում հարազատների կորստի ու ծանր հոգեկան ապրումների մասին: Թեթև արդյունաբերությունը ՀՀ-ում լավագույնս զարգացած էր Գյումրիում, մսի կոմբինատն ու շատ այլ արտադրություններ: Պատկերացրեք, Ալեքսանդրապոլում 1915-ին ավելի շատ աշխատատեղ կար, քան 21-րդ դարում ՀՀ-ի երկրորդ քաղաքում: Պետությունն ասում է՝ թող հարուստ գյումրեցիները գան, ներդրում անեն: Հարուստ գյումրեցիներ չունենք, հիմա ի՞նչ անենք, բա պետությունը ի՞նչ պետք է անի: Եթե պետությունը գործարան չի կառուցում ու հույսն անհատների վրա է, պետք է հարկային արտոնություններ սահմանի: Երևանում զարկ է տրվում թեթև արդյունաբերությանը, իսկ ինչու Գյումրիում չի արվում, երբ մասնագետները փողոցներում պարապ ման են գալիս: Նույնը վերաբերում է նաև Հայաստանի մյուս քաղաքներին: Կենտրոնացել են միայն Երևանում, Արարատյան դաշտում, այս փոքր տարածքով սահմանափակվել են: Էլ չեմ խոսում Ախուրյանի ջրամբարի մասին, որն ամենամեծն է, ու դրանից ամբողջությամբ Արարատյան դաշտն է օգտվում, Շիրակի դաշտավայրի գյուղերի խողովակներն էլ բոլորի աչքի առաջ վաճառեցին, տարան: Անտերուդուրս մնացին այդ տարածքի բնակչությունը, գյուղացիները: Պետք է հասկանալ՝ մեզ հարկավո՞ր է ունենալ Հայաստանի երկրորդ քաղաք, թե՞ ոչ, պետք է ունենալ մեծ քաղաքնե՞ր, թե՞ գյուղաքաղաքներ են պետք: ՀՀՇ-ի ժամանակ այդպես էին ասում՝ մեզ պետք չէ Լենինական, մեզ պետք է փոքր գյուղաքաղաք: Եթե հիմա էլ դա է պետք, ասեն, հասկանանք: Իսկ եթե ոչ, հասկանանք մեր անելիքը: Պետական ծրագիր է պետք, հստակ քաղաքականություն, ոչ թե ժողովրդի աչքին թոզ փչել: «Օրինաց երկրի» պատգամավորներից մեկի նման, որը Գյումրու մասին օրենքի համար տասն անգամ պատգամավոր ընտրվեց: Այդ օրենքը ոչ մի բան չի փոխել: Ժողովրդին ստից օրենքներ պետք չեն: Եթե լինեն ցանկություն, հստակ ծրագիր, մոտեցում, ամեն ինչ լավ կլինի:
-Դուք ներկայացված եք խորհրդարանում, ի՞նչ կոնկրետ առաջարկություններով եք պատրաստվում հանդես գալու:
-Շատ առաջարկություններ ունեմ, էնքան բան ունենք ասելու, եթե ցանկություն կա, խնդրում եմ, ինձ էլ հրավիրեն, նստենք քննարկենք: Նախ և առաջ, առաջարկում եմ ազատ տնտեսական գոտի սահմանել Գյումրիում: Լոմբարդային համակարգից դուրս պետք է գալ, սա բանկային համակարգ չէ: Ով մտնում է վարկերի տակ, ունեցվածքն էլ թողնում, դուրս է գալիս: Հիմա ամբողջ երկրում էդ վիճակն է: Էլ ո՞ր գործարարը կարող է դրա տակից դուրս գալ: Քաղաքի բոլոր գործարարները վարկերի տակ մեռնում են: Մի սարդոստայն է ստեղծված, հազիվ թե մի մարդ լինի, որ դրա տակից դուրս գա: Ընդամենը մի բան ասեմ. մեր բժշկական համալսարանին պետությունը հատկացնում է 3 մլրդ 700 միլիոն դոտացիա, բացի դրանից, իրենց արտաբյուջեն էլ հետը կազմում է 10 միլիարդից ավելի, իսկ բժշկականն ունի 6 հազար ուսանող: Գյումրուն դոտացիա է տրվում 2 մլրդ դրամ, իսկ ՏԻՄ հավաքագրած գումարը, արտաբյուջեն կազմում է 3 մլրդ: Ասֆալտապատումը, սպորտի, մշակույթի զարգացումը, մանկապարտեզները, լուսավորությունը, աղբահանությունը, ամբողջովին քաղաքի վրա են: Այդ 2 միլիարդով ի՞նչ պետք է անի էդ քաղաքը, երբ բնակչությունը իմ կառավարման տարիներին 157 հազար էր: Ընդամենը մի համալսարանի օրինակով ասացի: Ամեն ինչ Երևանում է կենտրոնացված: Մենք Երևանը սիրում ենք, հո Երևանի թշնամին չենք, բայց մի քիչ դուրս եկեք Երևանից, ինչքան կարելի է: 30 տարվա ընթացքում ոչ մի ներդրող Գյումրի չի եկել, ինչ էլ այնտեղ կառուցվել է, իմ օրոք է եղել: Կանչել եմ բոլոր գյումրեցիներին, առանց կաշառք վերցնելու առաջարկել եմ կառուցել:
-Ասացիք, որ բոլոր շինթույլտվությունները Ձեր օրոք են եղել, իսկ հիմա տեսնո՞ւմ եք քաղաքային իշխանությունների մեջ դրական բան անելու ցանկություն:
-Ոչ, չեմ տեսնում: Ընդամենը տասնհինգ-քսան շինթույլտվություն է եղել, որից տասնհինգը գազի լցակայանի, այլ բան չեմ տեսնում: Իսկ իմ օրոք ամեն շաբաթ շինթույլտվություն էի տալիս: Դեռ մի բան էլ ինձ մեղադրում են, թե ինչու է այդքան շինարարություն թույլ տվել, մեզ բան չի թողել: Մեղա Աստծո: Մոսկվան 20 մլն բնակչություն ունի, չորս գազալցակայան, իսկ Գյումրին՝ 30-ից ավելի, լոկ նրա համար, որ ես գազի լցակայան ունեմ: Պատկերացրեք, թե ինչքան չարակամություն կա: Ահա սա եմ տեսնում, ուրիշ ոչինչ: Էլ չեմ խոսում քաղաքի բարոյահոգեբանական մթնոլորտի մասին: Դիտավորյալ քաղաքը խառնում են, իսկ իմ ժամանակ բոլորս իրար բարեկամ էինք, մեջտեղում կանգնած էր ձեր խոնարհ ծառան: Բոլորին հաշտեցնողն էի, տեր լինող, չէի թողնում, որ երեխեքի մատը փուշ մտնի, խաղաղություն էի տարածում, չկար մի թաղ, թիմ, որ իրար հետ ընկերություն չանեին ու միջոցառումներին ինձ հետ չմասնակցեին: Դա դուր չեկավ շատ շատերին, խառնեցին քաղաքն ու էս օրը գցեցին: Այդ խառնակիչների մեծամասնությունը դրսի ուժերն էին, որոնք հիմա Երևանում են նստած:
-Ի՞նչ անել, որ քաղաքում նորից խաղաղություն լինի:
-Պետք է ընտրություններն ազատ լինեն: Գոնե ՏԻՄ ընտրությունները պետք է ժողովրդի ցանկությամբ լինեն: Այդպես որ լինի, շատ լավ կլինի: Քաղաքապետը որքան էլ հզոր լինի, առանց պետական իշխանության չի կարող աշխատել: Թողեք ժողովուրդն իր խոսքն ասի, այդ պարագայում այսպիսի մարդիկ քաղաքում տեղ չեն ունենա: Ընտրվող մարդը ոչ թե կծառայի ինչ-որ մեկին, այլ ժողովրդին: Այսպես թե այնպես, ինչքան էլ ընդդիմադիր կեցվածք ունենա, վերևների հետ պետք է լավ լինի, որ կարողանա գումար բերել ու քաղաքը կառուցել: Աշխարհն այս մեթոդն է ստեղծել, ուրիշը կա՞, ասեք իմանամ: Պիտի քաղաքը սիրեն, մեկ-մեկ դուրս գան, քայլեն առանց թիկնապահների, առանց մարդակերության, առանց «մուտիլովկաների», առանց խառնակչության, առանց րոպեն մեկ մարդկանց վրա դիմում գրելու, գործ սարքելու: Երբ ինչ-որ բան օբյեկտիվ է ասվում, դա ուրիշ է, բայց երբ գիշեր-ցերեկ մտածում են՝ ում ոտքի տակ օճառ դնեն, դա է անընդունելին:
