Կասկած չկա, որ վաղվա ձախողումների դեպքում մեղադրվելու են քաղաքացիները
Կառավարությունն իր համար արդարանալու միջոց է գտել` հռչակած տնտեսական հեղափոխության պատասխանատվությունը դնելով հասարակության վրա։ Եթե կստացվի՝ լավ, եթե ոչ` մեղավորն այլևս հայտնի է։
«Թող ամեն քաղաքացի ասի՝ ՀԴՄ կտրոն խփել-չխփելու հետ կապված իր դիրքորոշումն ինչպիսին է լինելու, և ես կասեմ՝ ինչ է լինելու տնտեսական հեղափոխության արդյունքում,- հայտարարում է Նիկոլ Փաշինյանը` հավելելով,- Եթե քաղաքացին էլի ասելու է՝ ՀԴՄ կտրոն մի տուր կամ մի խփի, ինձ պետք չի, կամ նույնիսկ ամենաբարձրաստիճան պաշտոնյաները խանութներում շարունակելու են այդ գործելակերպը, ոչ մի բան էլ չի ստացվելու: Մենք էլի մեր խեղճության մեջ տապակվելու ենք, ասելու ենք՝ դե, կառավարություն, բա ինչի՞ այս հարցն այսպես չլուծեցիր»։
Որ ՀԴՄ-ների դերը տնտեսության մեջ և հատկապես ստվերային շրջանառությունների բացահայտման գործում մեծ է, կասկած չկա։ Բայց կտրոն տրամադրել-չտրամադրելը վերահսկելը ոչ թե քաղաքացու, այլ կառավարության պարտականությունն է։ Ու կառավարությունն է պատասխանատու նրա համար, որ կտրոն չեն տրամադրում։ Դրա համար մի հսկայական կառույց է գործում՝ ի դեմս Պետեկամուտների կոմիտեի։
Այնպես որ, տնտեսական հեղափոխության արդյունքները կախված են ոչ թե՝ քաղաքացուց, ինչպես ասում է Նիկոլ Փաշինյանը, այլ՝ կառավարության լավ կամ վատ աշխատանքից։ Ու պետք չէ պատասխանատվությունը դնել քաղաքացիների վրա` փորձելով այդ կերպ արդարացնել սեփական անգործությունը։
Խնդիրը ոչ թե քաղաքացիների վարքի կամ մտածողության փոփոխության, այլ կառավարության աշխատանքի մեջ է։ Պետք է ստեղծել այնպիսի պայմաններ, որ կտրոն չտրամադրելը պարզապես ձեռնտու չլինի։ Միայն այդ դեպքում հնարավոր կլինի խուսափել այդ երևույթից։ Երևույթ, որն իսկապես լուրջ խնդիր է դարձել:
Առևտրի և ծառայությունների ոլորտում մեծ չափերի հասնող ստվերային շրջանառություն կա։ Երբեմն այն կազմում է ընդհուպ մինչև 60-70 տոկոս։ Կան բազմաթիվ տնտեսվարողներ, որոնք ընդհանրապես կտրոն չեն տրամադրում։
Սա խնդիր է, որից տուժում է մի կողմից՝ երկրի մրցակցային միջավայրը, մյուս կողմից՝ պետական բյուջեն։ Դրա համար գործող քաղաքական իշխանությունը ժամանակին մեղադրում էր նախկիններին։ Բայց ի՞նչ է արել ինքն իշխանափոխությունից հետո՝ անցած 9-10 ամիսներին, այս վիճակը շտկելու համար։ Եթե Նիկոլ Փաշինյանին թվում է, թե իր կոչերով կամ հայտարարություններով կարող է այս խնդիրը լուծել, ապա չարաչար սխալվում է։
Զարմանալի է, որ կառավարությունը մտածում է ոչ թե երևույթի դեմ պայքարելու մեխանիզմներ ստեղծելու, այլ իր համար արդարացումներ գտնելու մասին։ Կասկած չկա, որ վաղվա ձախողումների դեպքում մեղադրվելու են քաղաքացիները, որ պատշաճ չարձագանքեցին կառավարության առաջարկությանը։
Այն, ինչ մտադիր է անել կառավարությունը ՀԴՄ կտրոններ չտրամադրողների դեմն առնելու համար, երբեք էլ չի կարող ցանկալի արդյունք տալ։
Ինչպես հայտնի է, ժամանակին այդ նպատակով տարբեր մեխանիզմներ կիրառվեցին՝ սկսած որոշակի ֆինանսական փոխհատուցման տրամադրումից՝ մինչև վիճակախաղի կազմակերպում։ Սակայն ինչ-որ պահից կառավարությունը հրաժարվեց այդ մտքից։ Բայց ոչ նրա համար, որ խնդիրը լուծվեց, այլ նրա համար, որ սպասելիքները չարդարացան։
Արդյունքներն այնպիսին չէին, ինչպիսին ակնկալվում էր։ Այլ կերպ, թերևս, չէր էլ կարող լինել։
Խնդիրը ոչ թե շրջանառությունները միտումնավոր ցույց չտալու և ՀԴՄ կտրոն չտրամադրելու, այլ դրա հետևանքների մեջ է։ Հարկային գործող բեռն այնպիսին է, որ շրջանառություններն ամբողջությամբ բացահայտելու դեպքում մարդիկ կանգնելու են փաստի առջև և ստիպված են լինելու դադարեցնել իրենց գործունեությունը։
Թերևս, այդ հանգամանքն էլ պարտադրում է բոլոր հնարավոր և անհնարին ճանապարհներով խուսափել ՀԴՄ կտրոն տրամադրելուց։ Ու որքան էլ դա երբեմն թանկ է նստում տնտեսվարողների վրա, միևնույն է՝ նրանք չեն հրաժարվում այդ գործելաոճից։ Բայց այնպես չէ, որ հաճույքով են անում։ Այլ կերպ պարզապես հնարավոր էլ չէ։ Հարկային օրենսդրությունը պարտադրում է այդպես աշխատել։ Այս պայմաններում Նիկոլ Փաշինյանը չէ, ով ուզում է՝ լինի, չի կարող պարտադրել հարկատուներին ՀԴՄ կտրոն տրամադրել։
Իհարկե, սա չի նշանակում, թե խնդիրը լուծում չունի։ Պարզապես պետք է վերանայել հարկային քաղաքականությունը և դնել այնպիսի մեխանիզմներ, որ ՀԴՄ կտրոն չտրամադրելը դառնա աննպատակահարմար։
Դրա համար հարկավոր է ոչ թե քաղաքացուն դարձնել հսկիչ, այլ՝ գործուն մեխանիզմներ ստեղծել՝ մի կողմից՝ հարկային բեռի թեթևացման, մյուս կողմից՝ հսկողական խիստ միջոցների կիրառման ուղղությամբ։ Եթե կառավարությունն իսկապես ուզում է արդյունքի հասնել, այլ տարբերակ պարզապես չունի։
Մտահոգությունները, որ սովորաբար հարկային բեռի թուլացման դեպքում ի հայտ են գալիս՝ կապված պետական բյուջեի մուտքերի հետ, ոչնչով չեն կարող արդարացված լինել։ Այսպես կոչված, մասշտաբի էֆեկտը կփոխհատուցի բոլոր ֆինանսական կորուստները՝ չհաշված տնտեսական արդյունքները։ Պարզապես պետք է մտնել այդ ռիսկի տակ, եթե կառավարությունը մտադիր է գնալ հեղափոխական ճանապարհով։ Առավել ևս, որ տնտեսական հեղափոխության արդյունքները, ինչպես ասում է վարչապետը, կապված են ՀԴՄ կտրոնների տրամադրման-չտրամադրման, այլ կերպ ասած, ստվերային շրջանառությունների բացահայտման հետ։
Ստվերային տնտեսությունը Հայաստանում բավական ընդգրկուն է։ Տարբեր գնահատումներով՝ այն հասնում է 30-40 տոկոսի։ Իշխանափոխությունից հետո այստեղ շատ բան չի փոխվել։ Ստվերը կրճատելու ուղղությամբ կառավարության քայլերը դեռևս նշանակալի արդյունք չեն տվել։ Այս տարվա պետական բյուջեում ևս մեծ ակնկալիքներ չկան։
ՀԱԿՈԲ ՔՈՉԱՐՅԱՆ
