Ոչ միայն ներսում, այլև «դրսում». «Փաստ»

Ներկայիս վիճակը օրհասական է ոչ միայն Արցախի ու Հայաստանի համար, այլև ողջ հայության, ներառյալ՝ սփյուռքի։ Խնդիրն այն է, որ պատերազմից հետո սփյուռքն սկսել է շատ արագ տարրալուծվել ու կորցնել իր ինքնությունը։ Նախապես նշենք՝ բարեբախտաբար, համընդհանուրի մասին չէ խոսքը, բայց միտումներն արդեն հստակ նկատելի են: Եթե նախկինում սփյուռքահայերը հպարտանում էին իրենց ազգային պատկանելիությամբ, անընդհատ շեշտում դրա մասին, ապա հիմա նրանցից շատերը չեն ցանկանում ասոցացվել կապիտուլ յացիայի ենթարկված Հայաստանի հետ ու նախընտրում են այլ ինքնություն իրենց վերագրել։

Կամ՝ եթե նախկինում բազմաթիվ սփյուռքահայերի շրջանում հայրենիք վերադառնալու ցանկություն կար, ոմանք նույնիսկ իրենց ապագան տեսնում էին հենց Հայաստանում, ապա հիմա այդ ցանկությունը հիմնականում վերացել է, քանի որ ՀՀ-ն նույնիսկ իր սահմանների անձեռնմխելիությունը և քաղաքացիների անվտանգությունն ի վիճակի չէ ապահովել, ուր մնաց, որ կարողանա սփյուռքահայերի պահանջները բավարարել։ Այո, ոմանք ուզեն թե չուզեն, անհնար է չընդունել, որ նախկինում իրավիճակն այլ էր։ Դրա համար էլ՝ երբ տարիներ առաջ Սիրիայում քաղաքացիական պատերազմ սկսվեց, բազմաթիվ սիրիահայեր նախընտրեցին տեղափոխվել Հայաստան, սակայն ներկայումս, երբ Ուկրաինայում ռազմական գործողություններ են ընթանում, տեղի մեծաթիվ հայկական համայնքի ներկայացուցիչները գլխավորապես նախընտրում են գնալ Ռուսաստան, Լեհաստան և այլ եվրոպական երկրներ, քան տեղափոխվել Հայաստան։ Անգամ հարցականի տակ է սփյուռքահայ համայնքների համախմբման հարցը, արդյունավետորեն չեն գործում համապատասխան կոորդինացնող կառույցները, և սփյուռքը վերակազմակերպելու հարցում այնպիսի մի կետի ենք հասել, որ Արամ Ա կաթողիկոսը ստիպված է եղել 2022 թվականը հռչակել Սփյուռքի տարի։

Սփյուռքում տեղի ունեցող այսպիսի գործընթացները պատահական լինել չեն կարող։ Հենց իրենց պաշտոնավարման սկզբից էլ այս իշխանությունները չկարողացան աշխատել սփյուռքահայ համայնքների հետ՝ չնայած սփյուռքի անունը անընդհատ շահարկում էին։ Նրանք սփյուռքի նախարարությունը փակեցին, հետո բացեցին ձևական մի կառույց՝ Սփյուռքի գործերի գլխավոր հանձնակատարի գրասենյակը, իսկ բովանդակային առումով տարբեր երկրներում մեր ունեցած համայնքները համախմբելու ու հայապահպանության հարցում գրեթե ոչինչ չարեցին։ Սփյուռքի գործերի գլխավոր հանձնակատարն այդ ընթացքում հարկատուների հաշվին միայն պարգևավճարներ էր բաժանում ու արտասահման ուղևորությունների մեկնում։

Իսկ Փաշինյանը, խոշոր հայկական համայնքներ ունեցող երկրներում դիլետանտ քպականներին դեսպանների պաշտոններ նվիրելով, մարեց այդ համայնքները հայրենիքի շուրջ համախմբելու վերջին հույսերը, քանի որ այդ մարդիկ միայն պաշտոնները վայելելով են զբաղված։ Ինչպես ցանկացած հարցում, սփյուռքի հետ աշխատանքում ևս ամեն ինչ միայն փուչ փիառի վրա է հիմնված. օրինակ՝ երբ մի քանի տարիքով կանայք սոցցանցերում հայհոյում էին ընդդիմադիրներին, տպավորություն էր ստեղծվում, թե իշխանություններն աջակցություն են վայելում սփյուռքում։ Սակայն իրականում, եթե սփյուռքը վստահեր Փաշինյանին ու իր թիմին, ապա 4 տարվա ընթացքում բավական թվով Հայաստան վերադարձողներ կլինեին, ներդրումներ կլինեին և այլն։ Սփյուռքի ունեցած ներուժը նույնիսկ ճիշտ չօգտագործվեց պատերազմի ժամանակ։ Օրինակ՝ կարելի էր սփյուռքահայության ունեցած հնարավորությունների միջոցով կոնկրետ խնդիրներ լուծել, լոբբիստական գործունեության միջոցով ճնշում գործադրել թուրք-ադրբեջանական տանդեմի վրա։ Սակայն իշխանությունների մտածողությունը ցույցերից ու փողոց փակելուց այն կողմ չի անցնում, դրա համար էլ ռազմական գործողությունների թեժ փուլում նրանք հորդորում էին հայկական համայնքի ներկայացուցիչներին փողոցներ փակել, բայց դրա արդյունքում որևէ հարց չէր լուծվում։

Իսկ հետո սփյուռքի կողմից հանգանակված գումարներն իշխանությունները Հայաստան համահայկական հիմնադրամի հաշվից վերցրեցին ու բյուջե մուտքագրեցին, որ ինչպես ուզեն, այնպես էլ օգտագործեն՝ առանց հաշվետու լինելու։ Մյուս կողմից էլ՝ զարմանալ ի է, որ սփյուռքահայերը 2018 թ.-ի գարնանը իշխանափոխության օրերին բողոքի ցույցեր, պիկետներ էին կազմակերպում, սակայն երբ այսօր Հայաստանի ու Արցախի համար գոյաբանական խնդիր է դրված, և իշխանությունները մեկը մյուսի հետևից զիջումներ են կատարում հակառակորդին՝ խաղաղության դարաշրջան բացելու անվան տակ, մեկ-երկու բացառություններով, որևէ ծանրակշիռ ակցիա չեն կազմակերպում իրենց բողոքն արտահայտելու և տեղ հասցնելու համար։ Մի՞թե սփյուռքահայությունն այնքան հիասթափված է, որ անտարբեր է դարձել։ Կամ էլ հնարավոր է՝ կայծ է պետք, որ սփյուռքահայության շրջանում ևս զարթոնք սկսվի ու բողոքի ալիքը թափ հավաքի։ Տեսնենք…