«Ինքնորոշման իրավունք». կատալոնական փորձ

Կատալոնիայում ամփոփվեցին անկախության հանրաքվեի տվյալները, ուր մասնակիցների ճնշող մեծամասնությունը անկախությանը ասել էր «այո»: Մի քանի շաբաթ առաջ իրաքյան Քրդստանում էր անկախության հանրաքվեն նմանօրինակ արդյունք արձանագրել: Վաղը նման հարաքվե կարող է անցկացվել Բասկերի երկրում, Դոնբաս-Լուգանսկում, այլուր: Ղրիմում նմանօրինակ հանրաքվե արդեն անցկացվել է, որտեղի «անկախության» բառի տակ բնակիչները «այո» են ասել ՌԴ-ին միանալուն: 

Ասում են Եվրոպայում մոտ 80 էթնոքաղաքական/մշակությային միավոր կա, որոնք այս կամ այն կերպ դեմ չեն անկախության հնարավոր հանրաքվեներում «այո» ասելուն:

Եթե այս ամենը տեղի ունենար զարգացող երկրներում, ապա շատ դեպքերում մինչև հանրաքվեն կլինեին ռազմական, պատժիչ գործողություններ՝ անգամ ցեղասպանության դրսևորումներով: Դեպքերի մի մասում խնդիրը միգուցե «լուծվեր» մարտի դաշտում, մյուս դեպքերում՝ երրորդ կողմերի/միջ. հանրության մասնակցությամբ: Իհարկե կլինեին դեպքեր, երբ խնդիրը բնականաբար չէր լուծվի, կսառեցվեր:

Դեմոկրատիան ենթադրում է ազգերի ու քաղաքացիների ազատ կամարտահայտություն՝ այդ թվում սեփական քաղաքական ապագայի ու ինքնորոշման իրավունքի իրացման առումով: Չկա հստակ սահման, թե դա երբ է հիմնավոր, երբ անհիմն: 

Հիմա Կատալոնացիք օգտվում են իրենց այդ իրավունքից: Իսպանական կենտրոնական իշխանությունն էլ լեգիտիմ-լեգալ ուժ է կիրառում, ծեծում են քաղաքացիներին՝ խոչընդոտելով այդ իրավունքի իրացմանը՝ փաստացիորեն ապահովելով իրենց երկրի տարածքային ու իշխանության ամբողջականությունը:

Ո՞վ է ճիշտ…հավանաբար երկուսն էլ: 
Երկուսի մոտեցումներն էլ, ինչպես որդեգրած սկզբունքի, այնպես էլ իրավունք-օրենքի առումով հիմնավոր են: Այստեղ հավանաբար պետք է ուշադրություն դարձնել կողմերի երկրորդային հարցադրումներին:

Ե՞րբ ազգը, որը որևէ կարգի բռնության և ուծացման չի ենթարկվում, կարող է կազմակերպել ու անցկացնել անկախության հանրաքվե և անջատվել իր «մայր» պետությունից: Ո՞ր դեպքում «մայր» պետությունը կարող է լեգիտիմ համարել այդ քայլը, որ դեպքում՝ ոչ: Հարցադրումների պատասխանները միանշանակ չեն և՝ որպես վերջարդյունք, հանգեցվելու են դեմոկրատական իրավունքների սկզբունքին, այսինքն՝ ոչ մի տեղ:

Մյուս կողմից, եթե աշխարհում և Եվրոպայում բոլոր փոքր միավորները որոշեն ինքնորոշվել, ի՞նչ իրավիճակ կունենանք:  Պարզ է, որ նրանց մեծամասնության պարագայում կան ինչ-որ առանձնահատուկ պատմական, մշակութային, քաղաքական, միգուցե տնտեսական հանգամանքներ, որոնք, ըստ այդ երկրների, առավել(պակաս) լեգիտիմ են դարձնում նրանց ինքնորոշման իրավունքի իրացման քայլերը: Փաստ է, որ ընդհանուր միտումը կարող է վտանգավոր լինել մի կողմից՝ դեմոկրատական սկզբունքների, եվրոպական առաջատար երկրների, անգամ դաշինքների, մյուս կողմից՝ և ամենակարևորը արդեն քաղաքական-իրավական ու ռազմական ուղի անցած որոշ հակամարտությունների լուծման հեռանկարի համար, ինչպիսին ԼՂ կոնֆլիկտն է:

Երբ «ինքնորոշման» վտանգը կդառնա ընդհանուր, աշխարհի «մեծերը» դրա դեմ ժողով կանեն ու քաղաքական որոշում կընդունեն՝ հիմնավորելով այն ռազմական ու տնտեսական միջոցներով: Այդ պարագայում ԼՂ խնդիրն իր վրա ուղղակիորեն կզգա ինքնորոշման իրավունքի իրացման հնարավոր զանգվածային դրսևորումների՝ խիստ բացասական անդրադարձը, որը, փաստորեն, նաև կարող է ընդունելի դարձնել նաև «մայր» պետություններից ռազմական սցենարներ կիրառելու լեգիտիմությունը:

Ալեն Ղեւոնդյան