ԱՄՆ պետդեպարտամենտի ամոթալի գրաքննությունը մի զեկույցի, որը Թուրքիային սև ցանկի մեջ էր ընդգրկում

Յուրաքանչյուր անցնող օրվա հետ բացահայտվում են Թուրքիայի վատ վարքագիծը քողարկելու Օբամայի վարչակազմի ամոթալի նոր դավադրությունները:

Նորագույն խայտառակությունը կապված է ԱՄՆ պետդեպարտամենտի` Աշխարհում կրոնի ազատության հարցերով ԱՄՆ հանձնաժողովի զեկույցի բովանդակությունը փոխելու քողարկված փորձի հետ: Զեկույցում Թուրքիայի կառավարությունը դատապարտվում էր քրիստոնյա փոքրամասնությունների կրոնական իրավունքները ոտնահարելու համար: Հանձնաժողովը ԱՄՆ Կոնգրեսի կողմից հիմնադրված անկախ, երկկուսակցական, դաշնային մարմին է, որը կարող է «առաջարկություններ անել կրոնական ազատության պաշտպանության վերաբերյալ` զերծ մնալով արտաքին քաղաքականության նկատառումներից», Հանձնաժողովի անդամներից մեկի համաձայն:

Մարտի 20-ին Հանձնաժողովը հրապարակեց մեծածավալ զեկույց, որում մանրամասնորեն նկարագրվում են “թուրքական կառավարության կողմից կրոնի կամ հավատքի ազատության նկատմամբ կիրառվող շարունակական և արտասովոր սահմանափակումները, որոնք բացասական են անդրադառնում Թուրքիայի բոլոր կրոնական համայնքների վրա և հատկապես սպառնում են երկրի ոչ մուսուլմանական կրոնական փոքրամասնություններին”:

Զեկույցում առաջարկվում էր, որ ԱՄՆ Կառավարությունը Թուրքիային համարի կրոնական ազատությունը ոտնահարող 16 վատագույն պետություններից մեկը՝ Բուրմայի, Չինաստանի, Եգիպտոսի, Էրիտրեայի, Իրանի, Իրաքի, Նիգերիայի, Հյուսիսային Կորեայի, Պակիստանի, Սաուդյան Արաբիայի, Սուդանի, Տաջիկստանի, Թուրքմենստանի, Ուզբեկստանի և Վիետնամի հետ միասին:

Հանձնաժողովի առաջարկությամբ` Թուրքիան կտրուկ զիջեց իր տեղը “վերահսկվող երկրների ցուցակից» և մտավ 16 “հատուկ մտահոգության առարկա երկրների” սև ցուցակի մեջ:

Ինչպես և ակնկալվում էր, թուրք պաշտոնատարները դիմեցին իրենց սովորական անարգական քարոզարշավին` ժխտելով Հանձնաժողովի հրապարակած արդյունքները: Առավել անհանգստացնող էին ԱՄՆ պետդեպարտամենտում թուրքասերների նենգ գործողությունները: Հանձնաժողովի ինն անդամներից մեկը` Նինա Շեան հրապարակել էր մի ահազանգող հոդված, որտեղ բացահայտում էր այն ծածուկ ճնշումները, որոնք Օբամայի վարչակազմը գործադրում էր Հանձնաժողովի վրա` Թուրքիայի դատապարտումը մեղմացնելու համար:

Տիկին Շեան Ամերիկայի խոշորագույն “Նեշնլ Ռեվյու” պարբերաթերթի իր հոդվածում հայտնեց, որ Պետքարտուղարի Մարդու իրավունքների հարցերով օգնական Մայքլ Պոսները, Օբամայի կողմից նշանակված հանձնաժողովի մեկ անդամի կողմից տեղեկանալով, որ Հանձնաժողովը 5 կողմ և 4 դեմ ձայներով որոշել է իր տարեկան զեկույցում Թուրքիային ընդգրկել սև ցուցակում, ստիպել է հանձնաժողովի մեկ այլ անդամին փոխել իր դիրքորոշումը հօգուտ Թուրքիայի: Մինչ այդ, զեկույցն արդեն հրապարակվել էր և շատ ուշ էր փոխել Հանձնաժողովի առաջարկությունը, որտեղ Թուրքիան նշվում էր որպես կրոնական ազատության հիմնական ոտնահարող։ Ինչպես և պահանջվում էր, զեկույցը ներկայացվել է նախագահ Օբամային, ԱՄՆ պետքարտուղար Քլինթոնին և ԱՄՆ կոնգրեսի ղեկավարներին։

Հետագայում պարզվեց, որ Քրքլենդ, Վաշինգտոնում Northwest համալսարանի նախագահ Դոն Արգուն հանձնաժողովի այն անդամն էր, ում ստիպել էին փոխել Թուրքիայի մասին իր դիրքորոշումը։ Հետաքրքիր է, որ զեկույցը հրապարակելուց երկու օր հետո Շեայի, Արգուի և հանձնաժողովի երեք այլ անդամների պաշտոնավարման ժամկետն ավարտվեց։

Թուրքիայի արտաքին գործերի նախարարությունը, կտրուկ արձագանքելով Հանձնաժողովի կողմից Թուրքիայի քննադատությանը, հայտարարեց զեկույցն “առոչինչ”։ Վաշինգտոնում Թուրքիայի դեսպան Նամիկ Թանը բնութագրեց զեկույցը որպես «քաղաքական դրդապատճառներով թելադրված”: Հանձնաժողովի նախագահ Լեոնարդ Լեոն  ուշադրություն չդարձրեց Թուրքիայի բողոքներին։ “Ինձ չի հետաքրքրում, թե ինչ է մտածում [Թուրքիայի] արտաքին գործերի նախարարը, քանի որ այս զեկույցը նրա համար չէ, այն ԱՄՆ պետական դեպարտամենտի համար է”, ասաց Լեոն Թուրքիայի “Զեման” թերթին։

Ցավոք սրտի, ԱՄՆ պետդեպարտամենտի խոսնակը, EurasiaNet.org–ին տված իր հարցազրույցում, շարունակեց քողարկել Թուրքիայի վատ վարքագիծը` նշելով, որ “ԱՄՆ դեպարտամենտը չի սատարում Թուրքիայի «հատուկ մտահոգության առարկա երկրների սև ցուցակի» մեջ ներառումը, թեև կարծում է, որ կրոնական ազատությունը խթանելու հարցում Թուրքիան դեռ անելիքներ ունի”:

Հանձնաժողովի զեկույցը ներառում էր լուրջ մեղադրանքների մի երկար ցանկ, որով մեղադրվում էր Թուրքիայի կառավարությունը՝

—  “խիստ կանոնակարգեր” կիրառելու, “կրոնական խմբերի լիիրավ իրավական կարգավիճակը մերժելու [և] բոլոր կրոնական համայնքների կրոնական ազատության իրավունքները խախտելու համար”,

—  “փոքրամասնությունների կրոնական համայնքների գործերին միջամտելու, հասարակական խտրականության և կրոնական փոքրամասնությունների նկատմամբ պատահական բռնությունների, կրոնական հանդերձանքի հարցում սահմանափակումներ մտցնելու և Թուրքիայի հասարակությունում ու մամուլում անտիսեմիտիզմի համար”

— “ոչ մուսուլմանական համայնքներին հոգևորականներ կրթելու, կրոնական կրթություն առաջարկելու և պաշտամունքի վայրեր ունենալու ու պահպանելու իրավունքները մերժելու համար”,

–“Թուրքիայում ապրող կրոնական փոքրամասնությունների համայնքների կենսունակությանն ու գոյատևմանը սպառնացող” երկարաժամկետ քաղաքականություն վարելու համար,

— “հունական, հայկական և սիրիական ուղղափառ եկեղեցիների, հռոմեական կաթոլիկ և բողոքական եկեղեցիների ու հրեական համայնքի, ինչպես նաև Սուննի մուսուլմանական համայնքի և երկրի ամենամեծ փոքրամասնության` Ալևիների կրոնական ազատությունը սահմանափակելու համար»։

Զեկույցում հանգմանալից նկարագրվում են հայկական համայնքի նկատմամբ կիրառվող սահմանափակումները, ներառյալ նոր հոգևորականների պատրաստման Թուրքիայի կառավարության կողմից արգելումը և նրա միջամտությունը “Հայկական Պատրիարքության կրոնական առաջնորդության ընտրության գործընթացում”։

Հանձնաժողովն առաջարկել է, որ ԱՄՆ կառավարությունը ստիպի Թուրքիային «վերացնել Թուրքիայի քրեական օրենսգրքի 301–րդ հոդվածը, որը սահմանափակում է մտքի և խոսքի ազատությունը և բացասական ազդեցություն ունի կրոնի կամ հավատքի վրա»։ Զեկույցը նաև ընդունում է, որ «նույնիսկ 100 տարի առաջ տեղի ունեցած քրիստոնյաների ցեղասպանության վերաբերյալ քննարկում բացելը Թուրքիայում քրեորեն հետապնդվում է”։

Զավեշտալի է, որ Հարավային Կորեայում մարտի 26–ին Թուրքիայի վարչապետ Էրդողանի հետ հանդիպումից հետո նախագահ Օբաման հայտնեց մամուլին. “Ես շնորհավորեցի վարչապետին Թուրքիայում կրոնական փոքրամասնությունների իրավունքները պաշտպանելուն ուղղված նրա ջանքերի համար”։

Ամոթալի է, որ ԱՄՆ անսկզբունք պաշտոնատարները վերաբերվում են գերատեսչության տքնաջան հետազոտությանը և հիմնավորված առաջարկություններին նման արհամարհական ձևով։

Հարութ Սասունյան “Կալիֆորինիա Կուրիեր” թերթի գլխավոր խմբագիր

Թարգմանիչ` Կարինե Գևորգյան