Գրական չափորոշիչները որպես սև ու սպիտակի արտահայտություն․ Վահան Իշխանյան

Հրապարակախոս Վահան Իշխանյանն իր ֆեյսբուքյան էջում գրել է․

«Հանրային հեռուստատեսությամբ Պետրոս Ղազարյանը Հանրային քննարկում էր անում դպրոցական գրականության չափորոշիչների վերաբերյալ՝ գրողներ Արմեն Հայաստանցու, Գևորգ Տեր֊Գաբրիելյանի, Սուսաննա Հարությունյանի, և գրականագետ, Իմ քայլի պատգամավոր Թագուհի Ղազարյանի մասնակցությամբ։ Կուզեի անդրադառնալ երկու բանախոսներին.

Գևորգ Տեր֊Գաբրիելյանը նախորդ ծրագիրը բնութագրում էր ազգայնական, ապա ազգայնականությունը ծաղրանկարի վերածելով (անվանում է էթնոպիա՝ էթնոս և ուտոպիա) եզրակացնում՝ հայ դաստիարակելու տեղը «եթե դու դաստիարակում ես ո՛չ կաշառակեր, ո՛չ գող, արդեն դաստիարակում ես հասարակության հոյակապ անձնավորություն»։ Սա հասարակությունը պարզունակացնելու Փաշինյանի քաղաքականությունն է, որ մարդկանց բաժանում է երկու մասի՝ գողերի և ազնիվների, սևերի և սպիտակների։

Նաև բուրժուական կրթական խնդիր, որ կրթության գործառույթը նեղացնում, դարձնում է «ազնիվ», «օրինապաշտ» քաղաքացի արտադրելը։ Այսինքն, արտահայտում է վերին դասակարգերի շահը, որ ցածր դասակարգի ներկայացուցիչը այնպես մշակվի, որ սովահար էլ լինի, վերին դասակարգերի սեփականության վրա ոտնձգություն չանի։

Ձախ գաղափարախոսությամբ գողությունը քաղաքական գործողություն է, և այն կվերանա երբ արդար հասարակություն ստեղծվի։
Տեր֊Գաբրիելյանը «ազգայնականությանը» հակադրում է «գիտությանը», և ասում որ այս չափորոշիչները գիտական են։ Սակայն կրթությունը բնական գիտություն չէ, հումանիտար է, հետևաբար միակ ապացուցելի կրթական համակարգ գոյություն չունի, բազմաթիվ կրթական ուղղություններ կան, իրար հակասող ու միմյանց հետ բանավիճող։
Ի դեպ, մեկ էլ հիտլերյան ռասիզմն էր իր տեսությունը «գիտությամբ» հիմնավորում։

Աջ մոտեցում է հումանիտար գիտությունը ճշգրիտ դիտարկելը։
Չկա վերացական մարդ կամ ազնիվ մարդ, որին դպրոցում կերտես։ Մարդը հասարակական էակ է, մշակույթ է, տարբեր են մարդիկ, և ամեն ժողովուրդ իր մարդն է ստեղծում։ Սակայն նեոլիբերալ գլոբալիզիմը պարտադրում է աշխարհին, թե ընդհանրապես կա «մարդ» ու բոլորը պետք է նմանվեն այդ «մարդուն», որ անգլիախոս, որոշակի ստանդրանտերի մեջ տեղավորվող մարդն է։ Մտավոր դիմադրությունից թույլ ժողովուդներն էլ ենթարկվում են՝ հա բերեք այդ մարդուց սարքենք մեր դպրոցներում, և դանդաղորեն նահանջում են իրենց ինքնությունից, այդպես Հայ գրականությունից «հայ»֊ը հեռացնում են, որ Շիվանզադեի «Քաոսը» ու Պռոշյանի «Հացի խնդիրը» հանեն, տեղը ԱՄՆ դեսպանատան ֆինասավորմամբ հրատարակված ամերիկացի Ռաքել Պալասիո և Շերոն Դրեյփերի գրքերը դնեն։

Արմեն Հայաստանցին ասում է՝ «Սովետահայ գրականագիտության մոգոնածն է սփյուռքահայ գրականությունը»։
Սփյուռքահայ գրականությունը որպես հայ գրականության առանձին ճյուղի մասին պատկերացում կարող է տալ Գրիգոր Պըլտեանի «ֆրանսահայ գրականութիւն» աշխատությունը, որ վերլուծում է ֆրանսահայ գրականությունը որպես աղետի վերապրում։ Եվ ընդհանրապես, Սփույռքահայ գրականության բնորոշ գիծը վերապրումն է, այն երբեմն անվանում են վերապրումի գրականություն։ Սփյուռքահայ գրականություն եզրը Սովետական գրականագիտությունը չի հորինել, հենց Սփյուռքն է իր գրականության անունը տվել։ Ցավոք, բազմազան Սփյուռքահայ գրականությունից ընդամենը չորս անուն կա չափորոշիչներում, այն էլ որպես լրացուցիչ ընթերցանություն՝ Շահնուրից, Համաստեղից, Զահրատից, և Բատիկեանից։

Իսկ ինչո՞ւ է Արմեն Հայաստանցին մերժում Սփյուռքահայ գրականությունը: Գաղտնիքը թաքնված է նրա գրական մականվան մեջ՝ Հայաստանցի, ապա նաև երևում է նրա «Մայրենիք» վեպի մեջ. «Ազատական ազգայնականության համար հայը հարաբերություն է` քաղաքացիություն, ասենք` Հայաստանի Հանրապետության»:
Այսինքն Հայաստանցին Հայաստանից դուրս, հայոց քաղաքացիությունից դուրս հայերի հարաբերություն, հայկական հավաքականություն չի ճանաչում։

Միսաք Խոստիկյանը Հայրենիքին որպես հողեղեն ինքնություն հակադրում է Մայրենքը՝ որպես ոչ հողեղեն։ Արմեն Հայաստանցին Խոստիկյանի եզրը վերցրել և օգտագործել է որպես հայրենիք, մայրենիքը՝ որպես տարածք։

Արմեն Հայաստանցին ՀԱԿ֊ի անդամ է, և իր կուսակցության դավանանքը ձևակերպում է «քաղաքացիական ազգայնականությունը», որ լոկալ ազգայնականություն է, որի համար սփյուռքահայը նարինջ ուտողն է, իսկ սփյուռքի քաղաքականությունը բուրջհամուդյան (Տեր֊Պետրոսյանի բնորոշումներն են)։
Հայաստանցին այս դավանանքի վարկը բարձրացնելու համար, որ ցույց տա, թե «քաղաքացիական ազգայնականությունը» ժողովրդավարություն է բերում, ստիպված պատմությունը կեղծում է, «Մայրենիք» վեպում գրում է.
«Հայտնի է, որ 20-րդ դարի վերջին տարածաշրջանի ժողովրդավարության կղզյակ համարվող նորանկախ Հայաստանի երրորդ հանրապետությունը 21-րդ դարի սկզբին կտրուկ շեղվեց իր բռնած ուղուց և շատ արագ վերածվեց գողապետության: Էս ընթացքում սահմանադրական բարեփոխման անվան տակ բռնաբարվեց տասնամյա մայր օրենքը, իսկ որ ամենացավալին է` հիմքից նենգափոխվեց դեմոկրատական Հայաստանի ողջ հղացքը»:

Ճիշտ հակառակը՝ այդ «կղզյակը», 1992-1998 թվերը Հայաստանի ամենադաժան տարիներն են եղել, ճնշվել են բոլոր իրավունքները՝ փոքրամասնությունների, խոսքի, խղճի ազատությունները, ընտրությունները կեղծելով իծշխանությունը պահելու համակարգն է ստեղծվել, 1995֊ին էլ կեղծիքներով անցկացվել է միպետական Սահմանդրություն:
Տեր-Պետրոսյանին տապալելուց հետո երկիրը սկսեց համեմատաբար ազատ շնչել, իսկ 2005-ի սահմանդրական փոփոխություններով, որոնք Հայաստանցին անվանում է բռնաբարություն, Սահմանդրությունն ավելի ժողովրդվարական դարձավ, օրինակ՝ բացվեց Սահամանդրական դատարանը բազմաթիվ այլ սուբյեկտների առաջ, իսկ Երևանն էլ դարձավ ինքնակառավարվող մարմին:

Ահա թե ինչու Արմեն Հայաստանցու գրականությունը գրական ֆորմաներով կուսակցական պրոպագանդա է, և ավանդական կարծրատիպերը կորտելուն ուղղված ngo֊ական շարժում, Հելսինկյան քաղաքացիական ասամբլեայի Վանաձորի գրասենյակի գրական տարբերակը»։