Թուրք պրոֆեսորի մեսիջը Թուրքիայի իշխանություններին

Ստամբուլի «Բիլգի» համալսարանի պատմության բաժնի դասախոս, պրոֆեսոր Բուլենթ  Բիլմեզը ծագումով Դերսիմից է: Henaran.am-ի հետ հարցազրույցում նա անդրադառնում է հայ-թուրքական հարաբերություններին, Հայոց ցեղասպանության նկատմամբ Թուրքիայի վերաբերմունքին և հայ-թուրքական արձանագրություններին:

–Պարոն Բիլմեզ, առաջի՞ն անգամ եք Հայաստանում:

-Ոչ, ավելի վաղ երկու անգամ եղել եմ այստեղ:

–Որքանով տեղյակ եմ, Դուք կարծում եք, որ Թուրքիան պետք է ճանաչի  ցեղասպանությունը, ձեր այդ տեսակետի և այստեղ գալու համար Ձեզ չեն քննադատո՞ւմ:

-Երբեք, այդ թեման չի էլ արծարվել որևէ մեկի կողմից:

–Բավարա՞ր համարում եք հայ-թուրքական հարաբերությունների զարգացման համար Թուրքիայի կողմից կատարվող քայլերը, որոնց մասին խոսում են Թուրքիայի պաշտոնյաները:

-Թուրքիայում շատ կարևոր իրադարձություններ ու փոփոխություններ են տեղի ունենում, բայց սա կոչել բավարա՞ր… այնքան հեռու ենք բավարար լինելուց: Ցեղասպանությունը Թուրքիայի հանրապետությունում ուրացման կամ դրժման մեթոդով անընդհատ անտեսվում էր, չէր խոսվում ու տաբու էր, ովքեր այս տաբուն ցանկացան կոտրել, ահագին գին վճարեցին, թանկ գին վճարեցին դրա համար: Փոփոխությունն այն է, որ այդ մարդկանց թանկ գին վճարելու արդյունքում է, որ աշխարհաքաղաքական իրավիճակում 21-րդ դարի կոնյուկտուրային փոփոխությունների պայմաններում այժմ դա արդեն տաբու չէ:

Սակայն մի մեծ բայց կա, պետք է հասկանալ, որ անվերադարձ մի ճանապարհ չէ սա, գնաց ու գնաց, ոչ, կարող է  յուրաքանչյուր րոպե ուղիղ հակառակ ուղղությամբ փոփոխություն տեղի ունենա, եթե իշխանությունները գան այն մտքին, որ այս ամբողջը պիտի ջարդվի, այդ աստիճանի վտանգավոր է: Սակայն դեռևս հասարակության տարբեր խավերին, բացառությամբ մի քանի համալսարանի չի թողնվում, որ վերցնեն այս թեման ու ուսումնասիրեն:

-Խոսեցիք տաբուն կոտրելու մասին, Դուք Ձեզ համարո՞ւմ այդ տաբուն կոտրողներից մեկը:

-Ոչ, բոլորովին ոչ, ես այդ ամբողջ գործընթացին մասնակից մարդ չեմ եղել:

–Իսկ հայ-թուրքական արձանագրությունները, Ձեր կարծիքով, ի վնա՞ս էին Հայաստանի, թե ոչ:

-Հայ-թուրքական արձանագրությունները մինչև հիմա ակտուալ են, բայց որքան ես գիտեմ, ցեղասպանությունը անցյալում է ու դժբախտաբար, Թուրքիան Ադրջեբանի կողմից որոշակի սահմանափակման մեջ է, ճնշում է  գործադրվում նրա նկատմամբ, և սահմանի բացման խնդիր չի կարողանում լուծվել նաև այդ ճնշման պատճառով: Դա տարածաշրջանային ու միջազգային խնդիր է: Ամեն դեպքում հայ-թուրքական հարբերությունները պետք է լինեն, և Ղարաբաղի, մասնավորապես հայ-ադրբաջանական խնդիրը պետք է տարանջատվի հայ-թուրքական խնդրից:

-Ի՞նչ եք առաջարկում, որ անի Թուրքիան:

-Մեսիջս այն է, ու Թուրքիան պետք է նայի անցյալին, և պետք է երկու-երեք մակարդակ անցնի, ցեղասպանության խնդիրը լուծելու համար մի քանի մակարդակ կա: Առաջինը պաշտոնական մակարդակն է, դա իր մեջ ներառում է պաշտոնապես ճանաչումը, և հնարավորություն տալը, որ հաջորդ սերունդն այս տաբուն կոտրի: Այստեղ կարևոր է այն, թե ինչպես են իրենք իրավականորեն վերաբերում ցեղասպանության զոհերին, արդյոք պետք է քաղաքացիություն տան նրանց ժառանգներին, և հաշվի առնեն ան, թե իրենք հնարավորություն կունենան գնալ Թուրքիայի հայկական բնակավայրեր: Քաղաքակրթության համար դա անհրաժեշտ է, պետք է ցեղասպանության մասին գրառումները ընդունվեն:

 Երկրորդ մակարդակը սոցիալական-հասարակական մակարդակն է, այստեղ հասարակական կազմակերպությունները պետք է ակտիվ լինեն, հասարակությունները սկսեն երկխոսել, ու ամեն մեկն իր երկրում ճանաչել տա մյուսին այդ փաստը: Երրորդ և ամենակարևոր մակարդակն անհատականն է,  որ Թուրքիայում անհատապես յուրաքանչյուրը ճանաչի պատմությունը, որպեսզի իր ընկերոջը դրական տրամադրի դեպի հայերը: Երրորդ մակարդակում ամենակարևորը էթիկան է,  շփումը մարդկանց միջև, որովհետև անհատների  համար դժվար է հետ նայելն ու անցյալը գիտակցելը:

-Շնորհակալ եմ, պարոն Բիլմեզ, ավելացնելու ի՞նչ-որ բան ունեք:

-Ուղղակի կցանկանայի ընդգծել, որ 2015 թվականը կարևոր է  բոլոր հարցերի լուծման համար, և Թուրքիան քիչ ժամանակ ունի այս ամենը գիտակցելու համար, որովհետև նույնիսկ 100 տարի հետո կարևոր է մնալու ցեղասպանության հարցը: Բոլորս պետք է ջանքեր գործադրենք այս ուղղությամբ: