«Թավշյա, ոչ բռնի հեղափոխություն». ի՞նչ է դա նշանակում․ Politeconomy.org
Politeconomy.org–ը գրում է․ «Արևմտյան քաղաքակրթության հիմքը համարվում է հին հունական փիլիսոփայությունը, որի առանցքում կանգնած է Սոկրատը: Նա «Սոկրատի մեթոդի» հեղինակն է, որի միջոցով որոնում էր ճշմարտությունը։ «Սոկրատի մեթոդի» հիմքը հարցեր տալն է կամ հարցեր տալու տեխնիկան, որը ժամանակակից գիտության հիմքն է։ Դիալոգների միջոցով Սոկրատը իրեն դնում էր անգետի տեղ և հարցերի միջոցով «փորփրում» դիմացինի տեսակետն այնքան ժամանակ, մինչև որ հասնում էր քննարկվող տեսակետի հիմքին ու սահմանումներ տալիս երևույթներին։
Ճիշտ և ըստ էության հարցեր տալը գիտության և կեցության կազմակերպման հիմքն է։ Հարցեր չտվող հասարակությունը չի կարող կատերալագործվել ու առաջ շարժվել։
Արդեն երկու տարի «հեղափոխականները» մեզ ձանձրացրել են «թավշյա, ոչ բռնի հեղափոխություն» արտահայտությամբ՝ դա դարձնելով «Նոր Հայաստանի» գաղափարական հիմքը, որի վրա փորձում են քաղաքականություն կառուցել՝ ներքին ու արտաքին, սակայն այն, թե ինչ կարող է նշանակել այդ արտահայտությունը, պարզ չէ, բնականաբար պարզ չի դառնում, թե ինչն ինչով են փոխել։ Դա պարզ չէ ո՛չ այդ կարգախոսի հեղինակի համար, ո՛չ դրանք կրկնողների համար, ոչ էլ այդ արտահայտությունը պատեհ ու անպատեհ առիթներով լսող հանրության համար։ Մենք չենք սիրում հարցեր տալ ու արդյունքում չենք փորձում հասկանալ ու կատարելագործել մեր կենցաղը՝ անձնական ու հասարակական։ Փորձենք մենք տալ այդ հարցը ու գտնել պատասխանը։
Այսպիսով, «հեղափոխության առաջնորդն» այդ բառակապացության օգնությամբ ինչ-որ բան է ցանկանում ասել թե՛ դրսի խաղացողներին, թե՛ ներսի լսողներին։ Ո՞ւմ և ի՞նչ են ցանկանում դրանով ասել, փորձենք հասկանալ։
«Թավշյա հեղափոխություններ»
Առաջին հեղափոխությունը, որ կոչվեց «թավշյա», 1989 թվականի Չեխոսլովակիայի հեղափոխությունն էր, որն իրենք՝ հեղափոխություն անողներն անվանել էին «Նուրբ հեղափոխություն», սակայն այն մտավ պատմություն «Թավշյա» անվանումով։ Խաղաղ ցույցերի շնորհիվ Չեխոսլովակիայի կոմունիստական իշխանությունը հանձնվեց ու իշխանության եկան նոր ուժեր։
Այսպիսով, «թավշյա, ոչ բռնի հեղափոխություն» արտահայտությունը դարձավ տիպական անվանում նախկին խորհրդային ճամբարի երկրներում տեղի ունեցող իշխանափոխությունների համար։ Դրանք էին 1989-ի ռումինական, հունգարական, բուլղարական հեղափոխությունները, որոնց անվանում են «Ժողովուրդների աշուն», իսկ 2000-ի սերբական հեղափոխությունը՝ «Բուլդոզերների հեղափոխություն»: Հիշենք նաև 2003-ի վրացական «Վարդերի հեղափոխությունը», 2005-ի ղազախական «Կակաչների հեղափոխությունը», 2014-ի ուկրաինական «Արժանապատվության հեղափոխությունը»։ 1989-ից սկսած յուրաքանչյուր իրեն հարգող հեղափոխություն պետք է հատուկ անվանում ունենա, ինչպես ցունամիներն ու հզոր տորնադոները։
Բացի անվանումներից, 1989-ից սկսած նման հեղափոխություններն ունեն մի շարք առանձնահատկություններ։ Այդ հեղափոխությունները փոխում էին երկրների աշխարհքաղաքական կողմնորոշումը, նրանք թեքվում էին դեպի Արևմուտք, որն ուներ հստակ աշխարհայացք՝ ի տարբերություն գաղափարականազրկված նախկին խորհրդային կայսրության։
Հաջորդ փուլում հեղափոխություններ սկսվեցին արդեն Ռուսաստանի ազդեցության գոտում գտնվող երկրներում, որոնք, որպես կանոն, նույնպես սկսեցին փոխել իրենց աշխարհքաղաքական վեկտորները։
Ֆիքսենք այդ հեղափոխությունների հատկությունները․
- աշխարհքաղաքական վեկտորի փոփոխություն,
- իշխող վերնախավի լուծարում ու նոր քաղաքական վերնախավի ստեղծում,
- «ժողովրդավարությունը» հայտարարվում է որպես նոր կառավարությունների գաղափարախոսություն։
Մեզ համար ճշտենք, որ առաջին կետն ամենակարևորն է։ Հիմա վերադառնանք մեր «թավշյա, ոչ բռնի հեղափոխությանը», սակայն նշենք, որ 2018-ին աշխարհում այլ քաղաքական իրավիճակ է ձևավորվել, քան հիշյալ երկրներում այդ ժամանակվա քաղաքական տենդենցների ժամանակ։ ԱՄՆ-ում «հակահամակարգային» նախագահ Թրամփն է երկրի ղեկավարը, ով Դեմոկրատական կուսակցության գլոբալիստների դեմ պայքարի մեջ է, իսկ Եվրոպայում ընթանում են կենտրոնախույս տրամադրություններ։ Այս ֆոնին Փաշինյանը հայտարարում է, որ Հայաստանն աշխարհքաղաքական փոփոխությունների չի գնալու, իսկ «հեղափոխությունը» զուտ ներքին օրակարգի խնդիր է։ Փորձելով հայկական «թավշյա հեղափոխությունը» ներկայացնել որպես կարևոր իրադարձություն՝ նա հրաժարվում է դրան տալ աշխարհքաղաքական երանգ։ Եթե սկզբնական ժամանակաշրջանում Արևմուտքի համար հայկական իշխանափոխությունը հետաքրքիր էր որպես Ռուսաստանի տիրույթում գտնվող երկրների համար օրինակ, ապա ժամանակի ընթացքում այդ հետաքրքրությունն էլ անցավ։
Նման հեղափոխությունների մյուս երկու հատկությունները փորձելով շեշտել՝ նախկին վերնախավի քաղաքական լիկվիդացիան ու ժողովրդավարական բարեփոխումների իրականացումը, Փաշինյանը փորձում է իր ու իր թիմի հանդեպ Արևմուտքում հետաքրքրություն առաջացնել որոշակի ֆինանսական, տնտեսական ու քաղաքական դիվիդենտներ շահելու համար։ Սակայն, ինչպես տեսնում ենք, նախ այդ բարեփոխումները չեն կատարվում, երկրորդ, նախկին վերնախավը ռեաբիլիտացվում է ու ոչ մի դատական պրոցեսի անգամ ավարտը չի երևում։ Այս երկու պարամետրերում նույնպես որևէ հաջողություն չի կարողացել գրանցել, և պատահական չէ, որ Հայաստանում Արևմուտքից ներդրումներ չեն արվում, այլ պատճառներով նաև Ռուսաստանից, իսկ քաղաքական դիվիդենտներ նույնպես չկան ու չեն սպասվում՝ դրա համար պատճառներ չկան։
Ինչպես «հայկական հեղափոխությունն», այնպես էլ «հայկական հակահեղափոխությունը» զուտ ներքին խնդիր են դարձել, և գուցե դա է բարին։
Ստեփան Դանիելյան
