Ճանապարհը, որով ՀՀ իշխանությունը տանում է մեզ, հանգեցնելու է պետականության լուծարմանը. Իրավունք
Հայ-ադրբեջանական սահմանագծի Իջեւանի ու Ղազախի հատվածում երեկ մեկնարկել է Հայաստանի ու Ադրբեջանի փոխվարչապետներ Մհեր Գրիգորյանի ու Շահին Մուսթաֆաեւի հանդիպումը` սահմանազատման հարցերով պետական հանձնաժողովների աշխատանքի շրջանակում: Այս եւ այլ թեմաների մասին «Իրավունք»-ը զրուցել է «Պոլիտէկոնոմիա» հետազոտական ինստիտուտի վերլուծաբան, քաղաքագետ ԲԵՆԻԱՄԻՆ ՄԱԹԵՎՈՍՅԱՆԻ հետ:
— Ձեր գնահատմամբ՝ ի՞նչ արդյունք կտա այս հանդիպումը, թե՞ հերթական բանակցությունների ու հանդիպումների պես կավարտվի զուտ Ալիեւի «քմահաճությամբ», իսկ «արդյունքը» կլինի այն, ինչը Բաքուն է ցանկանում:
— Բացի նրանից, որ Ադրբեջանն առաջնորդվում է իր օրակարգով, ավելին` մենք տեսնում ենք, որ փուլ առ փուլ նախապայմաններ է դնում Հայաստանի առաջ: Վերջին նախապայմանն այն էր, որ բանակցությունը պետք է առանց միջնորդի լինի եւ, փաստորեն, հայկական կողմը բավարարել է նաեւ այս պայմանը ու համաձայնել է սահմանազատման-սահմանագծման հանձնաժողովների նիստին ներկայանալ` առանց միջնորդների: Եվ եթե մամուլում տեղ գտած տեղեկատվությունը ճիշտ է, այդ հանդիպումը տեղի է ունենալու այն հատվածում, որը իշխանությունները կոչում են «անկլավներ»: Մենք տեսնում ենք, որ Ադրբեջանի պահանջները մեկը մյուսի հետեւից կատարվում են, ու սրանից լուրջ բան դժվար է պատկերացնել:
Իսկ Ադրբեջանը ի՞նչ է ուզում. բոլորիս էլ հայտնի է: Ամենեւին էլ չի սահմանափակվելու «անկլավով»: Ստանալով «անկլավները», իրենք հնարավորություն կունենան ներազդել մեր միջպետական կոմունիկացիենրի վրա, դրանից բխող բոլոր հետեւանքներով: Հետեւաբար, սա շատ լուրջ ու վտանգավոր հանդիպում է: Ելնելով նաեւ նրանից, որ ադրբեջանցիները պնդում են, որ բացի այս հանձնաժողովների նիստից նաեւ երկրների ղեկավարների մակարդակով հանդիպում պետք է լինի առանց միջնորդների, իսկ առանց միջնորդների հանդիպում նշանակում է հանդիպում կամ բանակցություն, ստորագրած փաստաթուղթ, որը չի ունենա որեւէ երաշխավոր, ինչն էլ իր հերթին կհանգեցնի նրան, որ Ադրբեջանը կարող է խախտել ցանկացած պայմանավորվածություն` իմանալով, որ ոչ մի իրատեսական արձագանք չի ստանալու:
— Նիկոլ Փաշինյանը խոսում է կոմունիկացիաների բացման մասին ու նշում, որ Հայաստանը կիրականացնի մաքսային ծառայություն, եւ որեւէ երրորդ երկիր չի միջամտի մեր ներքին գործերին, չի իրականացնի մաքսային ծառայություն, իրականում ո՞ւմ են ուղղված այս ուղերձները: Ի վերջո, Հայաստանը պատրա՞ստ է կոմունիկացիաների բացման դեպքում իրականացնել մաքսային ծառայություն:
— Ես չեմ կասկածում, որ մեր սահմանապահները կամ մաքսային ծառայության աշխատակիցները կկարողանան որակյալ ծառայություններ մատուցել, այսինքն՝ մաքսազերծման աշխատանքներ իրականացնել: Ի վերջո, մենք ունենք սահման Վրաստանի հետ, Իրանի Իսլամական Հանրապետության հետ, եւ այնտեղ ամեն ինչ բավականին հարթ է, բայց այստեղ խնդիրն այլ է: Բոլոր գործողությունները, որոնց ականատես ենք վերջին 2 տարիների ընթացքում, ուղղված են նրան, որ 2020 թվականի նոյմբերի 9-ի հայտարարության 9-րդ կետը չեղարկվի: Այսինքն՝ կոմունիկացիաները բացվեն, ու Ռուսաստանը որոշակի վերահսկողություն ունենա այդ կոմունիկացիաների նկատմամբ: Իրան, երբ գնում ենք, տեսնում ենք չէ՞, որ սահմանին կան ե՛ւ ռուս սահմանապահներ, ե՛ւ Հայաստանի սահմանապահ ծառայության ներկայացուցիչներ: Այնպես է, որ ռուսները ինչ-որ ազդեցություն ունեն մաքսազերծման ու այլ գործընթացների վրա, բայց իրենք այնտեղ ներկա են: Հիմա Փաշինյանն անում է ամեն ինչ, որ նույնիսկ դա չլինի: Բայց խնդիրն այն է, որ նա չի ուզում ընդհանրապես լինեն ռուսները, բայց չի էլ ասում, որ չեն կարող լինել նաեւ թուրքրեը: Իրենք, իբրեւ պայքարելով Ռուսաստանի դեմ, փորձում են այստեղ Արեւմուտքի քողի տակ բերել թուրքական ինչ-որ ներկայություն կամ Հայաստանը տեղավորել թուրքական աշխարհի շրջանակներում: Այս մասին էր ասում ԱՄՆ պետքարտուղարի Եվրոպայի եւ Եվրասիայի հարցերով օգնական Ջեյմս Օ’Բրայենը բրիֆինգի ժամանակ, որ սահմանների բացումից հետո Հայաստանի համար առեւտուրը կբացվի Կենտրոնական Ասիայից մինչեւ Թուրքիա: Իսկ եթե մեզ այստեղ են տեղավորում, տրամաբանական է, որ ըստ ԱՄՆ-ի, ըստ Փաշինյանի, ՌԴ-ն չպետք է այստեղ ներկա լինի, բայց կարող է ներկա լինել Թուրքիան: Սա է խնդիրը: Ու էլի եմ ասում՝ հարցն այն չէ, որ մեր սահմանապահները անորակ ծառայություն կարող են մատուցել, հարցն այն է, որ Հայաստանի իշխանությունները ո՞ւմ են ուզում վերահսկողությունը հանձնել կոմունիկացիաների նկատմամբ:
— Կարծես միայն Հայաստանի իշխանությունն է շահագրգռված, որ «Խաղաղության խաչմերուկ»-ը բացվի, իսկ Բաքուն այնքան էլ չի շտապում: Մինչեւ տարեվերջ գործնականում այն իրագործելի՞ է:
— Բոլորս էլ ուզում ենք խաղաղություն, որ հարևանների հետ փոխշահավետ համագործակցության պայմաններ ստեղծվեն, ու առհասարակ Անդրկովկասում հասկանալի խաղի կանոններ հաստատվեն` թե՛ ռազմական, թե՛ տնտեսական իրավիճակի վերաբերյալ: Բայց խնդիրն այն է, որ այն ճանապարհը, որով ՀՀ իշխանությունը տանում է մեզ, հանգեցնելու է պետականության լուծարմանը, այն չի բերելու խաղաղության: Գործողություններ ես անում, որոնք ուղղված են ոչ թե Ռուսաստանին տարածաշրջանից հանելուն, այլ այդ ամենը բերելու է նրան, որ քո անվտանգային գմբեթը ոչնչանալու է: Իսկ երբ այն ոչնչանա, Թուրքիան ոչ միայն պահանջելու է վերահսկողություն կոմունիկացիաների նկատմամբ, այլ` առհասարակ ամբողջ Հայաստանի նկատմամբ: Դրա համար էլ Ադրբեջանում խոսում են «Արեւմտյան Ադրբեջանի» մասին, որը ներառում է ՀՀ ամբողջ տարածքը, որովհետեւ նրանք էլ են շատ լավ հասկանում, որ իրենց համար պատմական շանս է ոչնչացնել ու լուծարել Հայաստանը՝ հայ-ռուսական հարաբերությունների սրման փուլում: Պետության կարեւորագույն գործառույթներից մեկը, եթե ոչ ամենակարեւորը անվտանգություն ապահովելն է: Եթե դու կարողանում ես անվտանգություն ապահովել, դա քեզ հնարավորություն է տալիս երկրի ներսում իրականացնել որոշակի քաղաքականություն, այսինքն՝ դու հարկեր կարողանում ես ինչ-որ մի տարածքում հավաքել, երբ դու այդ տարածքի անվտանգությունը ապահովում ես: Թյուրիմացություն է կարծել, որ եթե դու չես կարողանում քո երկրի անվտանգությունը ապահովել, քո երկրի հիմնական անվտանգային դաշնակցին էլ վանում ես քո տարածքից, քեզ այստեղ հնարավորություն են տալու այլ ուժերը հարկեր հավաքել կամ տնտեսական շահույթներ ունենալ, բնության մեջ այդպիսի բան չի լինում: Այդպիսի բան չի կարող լինել, որ Փաշինյանը չկարողանա ապահովելով երկրի անվտանգությունը՝ կարողանա անխափան հարկեր հավաքել այդ իր ասած «Խաղաղության խաչմերուկից»:
— Իսկ այս ամենում Իրանն ի՞նչ դերակատարում ունի, արդյո՞ք Սյունիքում զսպօղակ է հանդիսանում հենց Իրանը, որ պատերազմական գործողություններ չեն սկսում:
— Եթե Իրանը ժամանակին չբերեր ու զորք չկուտակեր Հայաստանի հետ սահմանին, Ադրբեջանը կարծում եմ՝ դեռեւս 2022թ.-ի սեպտեմբերին կփորձեր բացել, այսպես կոչված, «Զանգեզուրի միջանցքը»: Եվ եթե այն ժամանակ ռուսական կողմի ուղիղ ազդեցությունը չլիներ գործընթացներին, Ադրբեջանը նույնպես կշարունակեր այդ գործընթացը: Հայաստանում շատերը փորձում են ինքնախաբեությամբ զբաղվել, բայց Իրանի հետ մեր համագործակցությունը շատ դեպքերում պայմանավորված է Ռուսաստանի հետ մեր փոխհարաբերությունների մակարդակով: Քանի որ մենք ՌԴ ռազմավարական դաշնակիցն ենք, իսկ ԻԻՀ-ն հատկապես վերջին շրջանում Ռուսաստանի հետ հարաբերությունների ընդլայման ու խորացման է գնում, իրենք մեզ դիտարկում են, որպես բարեկամ, նույն իրավիճակը կար նաեւ 90-ական թվականներին, որովհետեւ այդ տարիներին մենք պատերազմի ժամանակ շատ ապրանքներ, այդ թվում նաեւ ռազմական նշանակության, կարողանում էինք ստանալ ԻԻՀ տարածքով՝ Իրանի մեր գործընկերների շնորհիվ: Եթե մենք ոչնչացնենք մեր համագործակցության համակարգը ՌԴ-ի հետ, վստահեցնում եմ՝ ԻԻՀ-ի հետ փոխհարաբերությունների վրա էլ կազդի: Ի՞նչ են առաջարկում այս մարդիկ, Ռուսաստանի հետ համագործակցությունը ոչնչացնել եւ դառնալ ՆԱՏՕ-ի կամ ԵՄ տարածաշրջանային օպերատորներից մեկը, Իրանն այդ պարագայում Հայաստանին դիտարկելու է որպես թշնամի, իսկ այստեղ հարց է առաջանալու, թշնամուն օգնո՞ւմ են, թե՞ անում են ամեն ինչ, որպեսզի թշնամին ոչնչանա: Այս հարցին, եթե ինչ-որ մեկը պատասխանի, կարծում եմ՝ պարզ կլինի ինչո՞ւ է Իրանը մինչ այս պահը մեզ օգնում եւ ի՞նչ կարող է անել, եթե մենք վերանայենք մեր արտաքին քաղաքական վեկտորը վերջանականապես:
— Ի՞նչ կանխատեսումներ ունեք «Զանգեզուրյան միջանցք» ասվածի կապակցությամբ, կբացվի՞ այն:
— Եթե քաղաքական փոփոխություններ չկայանան, ոչ միայն Զանգեզուրն, այլ ամբողջ Հայաստանի տարածքն է վերածվելու միջանցքի: Ի տարբերություն Հայաստանի՝ Ադրբեջանում ու Թուրքիայում շատ լուրջ են տրամադրված: Այն, ինչ իրենք արեցին Արցախի հետ, այսինքն՝ ստացան պետականության լուծարման մասին փաստաթուղթ, նույն էլ ուզում են Հայաստանից ստանալ:
