«Ոչ»-ը հիմնավորող բովանդակային հիմքեր, փաստարկներ չկան. Հ. Նաղդալյան
«Չեմ տեսել ու չեմ հիշում ոչ պատմական օրինակներ, ոչ մերօրյա դեպքեր, որ որևէ երկրում ժողովուրդը ոտքի կանգնի ու հանրահավաքներով Սահմանադրության փոփոխություն պահանջի: Ինչ վերաբերում է անտարբերությանը, այդ մասին խոսողները պարզապես ցանկալին իրական են ներկայացնում,-,- նշել է ԱԺ փոխնախագահ Հերմինե Նաղդալյանը՝ «Իրատես դե ֆակտո « թերթի խնդրանքով անդրադառնալով սահմանադրական փոփոխությունների գործընթացով պայմանավորված հանրության մեջ տիրող տրամադրություններին, Այո»-ի և «Ոչ» -ի ճակատների սկզբունքային խնդիրներին ու Սահմանադրության բարեփոխումների հիմնական առաջնահերթություններին:
Հարցազրույցն ամբողջությամբ ներկայացնում ենք Ձեր ուշադրությանը:
–Տարածաշրջանի երկու պետություններում խորհրդարանական ընտրություններից մեկ ամիս հետո Հայաստանը գնում է կառավարման մոդելի փոփոխության: Մենք ի՞նչ ենք ուզում ունենալ:
-Հայաստանը փորձում է գտնել իր զարգացման օպտիմալ տարբերակը: Յուրաքանչյուր պետություն և յուրաքանչյուր քաղաքական էլիտա այդ խնդիրն ունի և պետք է լուծի՝ հաշվի առնելով բոլոր գործոնները: Հանրության մի զգալի հատված տարիներ շարունակ այդ գաղափարներն ունեցել է, տարեցտարի իր նախընտրական ծրագրերում ներկայացրել ժողովրդին և ընտրողների մի մասի հավանությունը ստացել: Ի վերջո, 90-ականների սկզբից՝ առաջին Սահմանադրության քննարկումների ժամանակից, պետական կառավարման երկրի համար նախընտրելի ձևի որոնումներում եղել են նաև խորհրդարանական կառավարման հարցերն ու հնարավորությունները, պետականության հաստատման առաջին քայլերից փնտրվում էր օպտիմալ մոդելը՝ փորձելով հաշվի առնել քաղաքական, աշխարհագրական, աշխարհաքաղաքական, ռազմական, տնտեսական և այլ դրույթները: Այն ժամանակ և այն ժամանակի համար համարվեց, որ նախագահական համակարգը առավել գործունակ է: Անցած տասնամյակներին կյանքը դրականի հետ մեկտեղ, զարգացման հետ մեկտեղ նաև թնջուկներ ի ցույց հանեց՝ հակառակն ապացուցելու: Առաջին և գլխավոր թնջուկը՝ ժամանակ առ ժամանակ հանրության զգալի մասի հավանությանն արժանացած քաղաքական ուժերն ու միավորները ընտրություններից հետո փոշիանում են: Վերանում է մի հսկայական ռեսուրս, որ ուներ հանրության աջակցությունը: Ի վերջո՝ երկրի համար ամենակարևորը չէ՝ ով և ում է վստահում, կարևորը, որ այդ վստահության ռեսուրսը լինում է, և դա չկորչի: Սա հակաարդյունք է՝ այն ելակետը, որ հաղթողը ստանում է ամեն ինչ, պարտվողը՝ ոչինչ, վատ է նաև հետագա զարգացումների առումով, որովհետև ոչինչ չստացողը հետագայում նաև ոչինչ է ներմուծում երկրի քաղաքական, տնտեսական, սոցիալական զարգացման գործընթացների մեջ: Այդ ոչինչ ներմուծելու երևույթը թիվ մեկ խարազանն է, որ չպետք է շարունակի գործել: Մյուս խնդիրը՝ երկու առաջնային մանդատների կրողների հարաբերություններում հնարավոր զարգացումները հղի են ցնցումներով: Մենք այդ օրինակները տեսել ենք և զգացել դրանց վտանգները: Եթե մենք ուզում ենք ունենալ համախմբված հասարակություն ու քաղաքական կայունություն, պիտի լուծում տանք այդ թնջուկներին, և ես ողջունում եմ նախագահ Սերժ Սարգսյանի կամքը և վճռականությունը՝ չխուսափելու, քաղաքական և քաղաքացիական համարձակությամբ այս բանավեճի մեջ մտնելու, տեղի չտալու և երկրին, ապագային այս թնջուկները ժառանգություն չթողնելու նպատակադրումով:
-Դա քաղաքական կամքի՞, բարոյահոգեբանակա՞ն խնդիր է, թե՞ օրենսդրական: Սահմանադրությունն ինչո՞վ պիտի նպաստի այդ խնդրի լուծմանը:
-Ես չեմ կարծում, որ այս խնդիրը բարոյահոգեբանական մթնոլորտով ու կամքով է լուծվում: Այդպես լիներ, գոնե մեկ անգամ մթնոլորտն ու կամքը կգործեին: Հիմքը պետք է այնպիսին լինի, որ թույլ տա հավաքական ներուժին մասնակցել երկրի զարգացումներին: Իր գոյության երրորդ տասնամյակում Հայաստանի Հանրապետությունն ունի այդ հնարավորությունը, ինչո՞ւ չօգտագործի: Սա համակարգային փոփոխության, մտածողության փոփոխության, եթե կուզեք, փիլիսոփայության փոփոխության խնդիր է, որ ամեն օր չի կարող դրվել: Նախադրյալներ են պետք: Ի վերջո, ոչ ոք դեռ չի ժխտել, որ խնդիրները ձևավորվում են, երբ առկա են լուծման նախադրյալները:
-Խորհրդարանը հավանություն տվեց սահմանադրական փոփոխությունների նախագծին, հանրաքվեի օրն էլ նշանակված է: «Այո»-ի ճակատը հստակ է, «Ոչ»-ի ճակատը որոնումների մեջ է, չե՞ք կարծում, որ երկուսի միջև ունենք անտարբեր ժողովուրդ:
-Դպրոցական դասագրքից հիշում եմ ցարական ժամանակներին վերաբերող լուսանկարը՝ «Տվեք մեզ Սահմանադրական ժողով» կարգախոսով, բայց այլևս չեմ տեսել ու չեմ հիշում ոչ պատմական օրինակներ, ոչ մերօրյա դեպքեր, որ որևէ երկրում ժողովուրդը ոտքի կանգնի ու հանրահավաքներով Սահմանադրության փոփոխություն պահանջի: Ինչ վերաբերում է անտարբերությանը, այդ մասին խոսողները պարզապես ցանկալին իրական են ներկայացնում: Հանրաքվեի օրը նշանակվելուց ու քարոզարշավը սկսելուց հետո, վստահ եմ, որ բազմաթիվ քաղաքական ուժեր՝ թե «այո», թե «ոչ» ասող, կներկայացնեն իրենց փաստարկները, և այդ թվացյալ անտարբերությունը կցրվի: Ի վերջո՝ համեմատեք նախնական տեքստը և վերջնականը, կտեսնեք ինչքան տարբերություններ կան: Դա վկայությունն է էական աշխատանքի, որ կատարվել է ողջ հանրության կողմից՝ քաղաքական ուժերի, հասարակական կազմակերպությունների, իրավաբանների, փորձագիտական հանրության: Այդքան առաջարկություններ կազմելը, ներկայացնելը, քննարկելը բազմաթիվ մարդկանց համընդհանուր աշխատանքի արդյունք են, որը հերքում է անտարբերության գոյությունը: Արդեն չեմ ասում, որ նախագիծը խորհրդարանում 104 կողմ ձայն է ստացել՝ ընդդիմադիր էական ներկայացուցչության պարագայում:
-Այսինքն՝ Դուք պնդում եք, որ հանրաքվեի գնացող իշխանությունը լուծելու ունի մեկ խնդիր՝ «այո» ստանալ հանրաքվեում, թե՞ երկու խնդիր ունի լուծելու՝ նախ գան, հետո ինչ կասեն՝ կասեն:
-Ես կարծում եմ՝ ի սկզբանե հարցը բաժանարար գծեր է դնում, որը սկզբունքային սխալ է: Սահմանադրական փոփոխությունների հանրաքվեն խորհրդարանական կամ նախագահական ընտրություն չէ, անձերի ու կուսակցությունների չի վերաբերում, վերաբերում է ամբողջ հանրությանը և որքան իշխանության, նույնքան հանրության խնդիրն է թե հանրաքվեին մասնակցությունը, թե «այո» ասելը, թե «ոչ» ասելը: Պետք չէ կեղծ բևեռներ ձևավորել հետո քանդելու համար: Սահմանադրության փոփոխությամբ լուծվող խնդիրները իշխանության խնդիրները չեն, գործող Սահմանադրությունը իշխանության համար վատագույն տարբերակը չէ, որից պետք է ձերբազատվել իշխանություն մնալու համար: Սա միանշանակ է: Իշխանությունը մտածում է պետության մասին ու վաղվա օրվա, որ իր անմիջական գործառույթն է: Իշխանությունը մտածում է հանրային համախմբման ու քաղաքական կայունության ու փոխվստահության մասին: ՈՒզում եմ հիշեցնել, որ ԵԽԽՎ մոնիտորինգի հանձնաժողովի հայտարարության մեջ շեշտվում էր, որ սահմանադրական բարեփոխումների հասցեատերը ոչ միայն քաղաքական դաշտն է, այլև ամբողջ հասարակությունը, և հանրաքվեն եվրոպական բարձր չափանիշներով անցկացնելու կոչը ուղղվում էր ամբողջ հանրությանը:
-Չունե՞ք զգացողություն, որ «Ոչ»-ի ճակատն ավելի ակտիվ է այս փուլում, բայց ոչ թե ընդդեմ հանրաքվեի, այլ հանուն իր կայացման:
-«Ոչ»-ի ճակատը կայանալու ավելի լուրջ խնդիր ունի, որովհետև միավորման հիմք է պետք գտնել: Մինչև այսօր այդ ճամբարից հակասահմանադրական որևէ լուրջ փաստարկ չի հնչել, միայն մեղադրանքներ իշխանության հասցեին՝ լավը չեք, լավ չեք աշխատում, Բուքիքիոյին եք կաշառում, և այլն… Ինչո՞ւ է ամեն ինչ պտտվում ասեկոսեների շրջանակում: Քննարկման թեման իշխանությունն է, Սահմանադրության նախագծի առարկայական քննարկում «Ոչ»-ի կողմնակիցների կողմից չկա: Եթե իրոք ընդդիմությունը համարեր, որ փոփոխությունն անհրաժեշտ չէ, կամ ներկայացվող փոփոխությունները տեղին չեն, բովանդակային փաստարկներ կունենար: Ես բոլորովին այն կարծիքին չեմ, որ չեն կարդացել կամ չեն հասկացել, լավ էլ կարդացել են, լավ էլ հասկացել են, ու պարզ տեսնում են, որ իրենց «ոչ»-ը հիմնավորող բովանդակային հիմքեր, փաստարկներ չկան, մնում են ֆլեշմոբերն ու… Բուքիքիոյին անդրադառնալը:
-ՀՀԿ-ն այսօր լուծում է նաև 2017-ի՞ խնդիրը:
-Հաջորդ ընտրություններին նախապատրաստվելը սկսվում է նախորդ ընտրության հաջորդ օրը՝ սա հայտնի պոստուլատ է, որ ՀՀԿ-ն չի սահմանել: Քաղաքական ուժերը պետք է անընդհատ նպատակային աշխատեն իրենց քաղաքական ծրագրերի կատարման կամ քարոզչության համար: Մենք հիմա նախագահի պաշտոնավարման երկրորդ ժամկետի կեսին ենք հասել, բնական ու օբյեկտիվ վիճակ է, որ անկախ Սահմանադրություն է փոխվում, թե չի փոխվում, քաղաքական ուժերը սկսել են պատրաստվել ընտրությունների: Նորմալ քաղաքական համակարգում քաղաքական ուժերն արդեն պիտի ընտրեն իրենց քաղաքական հարթակը և դիրքավորվեն՝ դա քաղաքական մրցակցության տրամաբանությունն է թելադրում: Հիմնարար ծրագրերն ու գաղափարները արդեն պիտի սկսեն հնչել ու բյուրեղանալ՝ մնացել է ընդամենը երկու տարի՝ մինչև խորհրդարանական ընտրություններ: Ոչինչ ՀՀԿ-ի վարքագծում այդ իմաստով չի փոխվել և քաղաքական դաշտի վարքագծում էլ չպիտի փոխվի, ամեն ինչ ունի իր ժամանակը և արվում է իր ժամանակին՝ ոչ ուշ, ոչ շուտ:
-Առաջարկվող Սահմանադրությունն ընդունվելու դեպքում խորհրդարանը նոր դեր ու նշանակություն է ստանում, փոխվո՞ւմ են պատգամավորներին ներկայացվող պահանջները:
-Քաղաքական համակարգի զարգացման խնդիր է դրված, երկրի տրամաբանական զարգացման հաջորդ փուլի նախապատրաստման և իրականացման խնդիր, որի լուծման մեջ քաղաքական գործչի տեսակին, կերպարին ներկայացվող պահանջները փոխվում են. դա բնական է ու օրինաչափ:
-Իսկ ասվում էր, որ մինչև բազմակուսակցական համակարգը չկայանա, ի՞նչ խորհրդարանական կառավարում: Պատճառահետևանքային կապը խախտվո՞ւմ է:
-Դա միշտ կարելի է ասել՝ 20 տարի առաջ, այսօր ու 20 տարի հետո: Եթե այսօր խնդիրները չեն դրվում, եթե բեռը չկա, բեռը տանողը չի գտնվելու: Փոխկապակցված գործընթաց է: Պատճառահետևանքային կապը չի խախտվում, այս գործընթացում մեկը նպաստում է մյուսի զարգացմանը:
