Ապոկալիպտիկ ոչինչ չի եղել, պետք չէ հիստերիկ արձագանքել. Հրաչ Գալստյան

Henaran.am-ի հարցազրույցը վերլուծաբան, Prm.am կայքի խմբագիր Հրաչ Գալստյանի հետ:

–Պարոն Գալստյան,  նախագահական ընտրությունների հանգիստ, խաղաղ քարոզարշավի ընթացքը խաթարվեց թեկնածուներից մեկի` Պարույր Հայրիկյանի դեմ ուղղված կրակոցներից, որը պատահական մարդ չէ եւ իր ներդրումն ունի անկախ Հայաստանի պատմության մեջ: Ի՞նչ է սա նշանակում:

– Գիտեք, սա առաջին դեպքը չէ, երբ նախագահական ընտրություններում ներգրավված մարդկանց դեմ մահափորձ է կազմակերպվում:

Ամբողջ աշխարհում եղել են նման դեպքեր` նաեւ ողբերգությամբ ավարտված, բարեբախտաբար, այս դեպքում ողբերգություն տեղի չունեցավ: Եզակիության ու ապոկալիպտիկ  տրամադրություններ այս ամենին հաղորդելը, հայտարարելը, թե մեր պետությունը կայացած չէ, խեղճ ու անտեր է, պետք չէ:

Ամերիկան ամենակայացած պետությունն էր, թեկնածուներ են սպանել, վերջինը` Ռոբերտ Քենեդին էր: Ես հետեւել եմ մամուլին մի քիչ ավելի մանրամասն, քան սովորաբար եմ անում, մամուլում փորձ է արվում  ներկայացնել, որ ապոկալիպտիկ ինչ-որ բան է տեղի ունեցել:

Կատարվել է դեպք` նախագահի թեկնածուներից մեկի դեմ կատարվել է մահափորձ: Սա հանցագործություն բնականաբար, Հայաստանի Սահմանադրության դեմ եւ Հայաստանի պետության դեմ:

Շատ դժվար է լինում նման մահափորձերը բացահայտելը, գիտենք բազմաթիվ օրինակներ, երբ այդպես էլ չեն բացահայտվում, բայց Հայաստանի պետության կայացվածությունը, իսկ ես համարում եմ այն կայացած, գնահատվելու է ոչ թե այն փաստով, որ սա բացահայտվելու է կամ չի բացահայտվելու, այլ նրանով, թե որքանով ադեկվատ, ռելեւանտ, այսինքն` համարժեք ռեակցիա կտրվի այս բոլորին պետության կողմից,  որքանով են մեր Սահմանադրությունն ու օրենքները հնարավորություն տալիս նման իրավիճակներում գտնել համապատասխան լուծումներ:

Իսկ այն, ինչ պետության կողմից մինչեւ հիմա կատարվում է, ռելեւանտ է, եւ  մեր Սահմանադրությունն ու օրենքները նման հնարավորություն տալիս են:

Մյուս թեկնածուների կողմից հաճախ ոչ այնքան համարժեք են քայլերը, որովհետեւ շատերն ապոկալիպտիկ հայտարարություններ են անում, որը ցավալի է եւ որը ոչ պետական գործունեություն է: Շատ մարդիկ, որոնք պետք է հանդես գան որպես պետություն, իսկ պետությունը մենք ենք, հրաժարվում են դա անել:

–Պարոն Գալստյան, ամենագլխավոր հարցը ստեղծված իրավիճակում թերեւս այն է, թե ո՞ւմ էր պետք այս ամենը:

-Մենք կարող ենք ասել` ում պետք չէր: Փորձենք առանձնացնել. պետությանը` մեզ բոլորիս,  սա պետք չէր: Մենք որպես հավաքականություն, որ մեզ պետություն ենք համարում, սա չէինք կարող կազմակերպել: Այսօր պետությունը ներկայացնող իշխանությանը, համակարգին, որին ճանաչում ենք որպես իշխանություն, նույնպես պետք  չէր:

Ընտրությունների ընթացքը իսկապես շատ բնականոն էր, ամեն ինչ հանգիստ էր, եւ ելքը կանխատեսելի: Պետք չէր այս հանդարտ իրավիճակում արտակարգ իրավիճակ ստեղծել: Թեկնածուներից  մեծ մասին նույնպես, որոնց համարում ենք որպես թեկնածու, քաղաքական ֆիգուրանտ, կատարվածը ոչ մի կերպ ձեռնտու չէր, որովհետեւ այնտեղ պատահական մարդիկ էլ կան:  

Իրական թեկնածուները մտել են քաղաքական գործընթացի մեջ`  շահ հետապնդելով կոնկրետ քաղաքական պրոցեսում եւ ոչ թե քաղաքական պրոցեսից դուրս: Այն բոլոր ուժերը, որոնք տեսան, որ քաղաքական բուն պրոցեսում իրենք շահ չունեն կամ շահ են կորցնում, չեն մասնակցում, այսինքն այն վիրտուալ, երեւակայական պատկերը, որ կա կամ իրենք են այդ պատկերը վերագրում իրենց, այդ պատկերը կորուստներ կունենար եւ չեն մասնակցում: Այսինքն, պրոցեսին ընդգրկված մարդկանց պետք չէր, մյուս բոլոր դատողությունները կոնսպիրոլոգիայի ոլորտից է, ինչը ես չեմ պատրաստվում անել:

-Այսուհանդերձ, սա հանցագործություն էր` ուղղված Պարույր Հայրիկյանի անձի՞դեմ, թե՞պետության, անկախության սիմվոլի: Նման հայտարարություններ հնչել են ինչպես նախագահի թեկնածուների, այնպես էլ իշխանության ներկայացուցիչների շուրթերով:

-Երկուսը միաժամանակ: Ռուսերեն մի արտահակտություն կա` истина и истина- матка այսինքն` կա ճշմարտություն եւ կա մայր ճշմարտություն: Մայր ճշմարտությունը դա ճշմարտությունը չէ, դա այն է, որ բոլորին դուր է գալիս, այսպես ասած` կայֆ է տալիս:

Շատերը իրեենց կարծիքով` ռադիկալ դիրքերից են հանդես գալիս, փորձում են ինչ-որ մեղադրանքներ ներկայացնել: Ո՞ւմ են մեղադրանք ներկայացնում` պետությա՞նը, պետությունն իրենք են: Մարդը տուժել է, իր դեմ է ուղղված եւ նաեւ մեր բոլորի դեմ:

Ես սա համարում եմ իմ դեմ ուղղված ակցիա, սակայն բոլոր արձագանքները, որոնք  ապոկալիպտիկ դիրքերից են, մեղադրելու, պահանջելու դիրքերից են, ոչ պետական մարդու կեցվածք են:

Իրենք` թեկնածուները պետություն են ներկայացնում եւ ոչ մեկից չեն պահանջում, իրենք անում են, հայտարարում` ինձնից որպես թեկնածու էս գործողություններն են հասնում, ես անելու եմ, որ ընտրվեմ` էս եմ անելու, իսկ կանգնել պատվանդանի վրա, ձեռքերը թափահարել ու աղմուկ սարքել, արժանավայել կեցվածք չէ, սա պետական մտածողությանը հակադարձ գործողություն է, ուրեմն իրենք իրենց չեն նույնացնում պետության հետ: Եթե մարդը գալիս, ներկայանում է որպես պետություն, ուրեմն նա այս սահմանագիծը  պետք է անցած լիներ:

–Ձեր նշած գնահատականները հնչում են այն պարագայում, երբ թվում էր, թե Հայաստանում քաղաքական կրակոցների ու սպանությունների ժամանակները կարծես թե անցել են:

-Գիտեք, հայտարարել, որ  Հայաստանում քաղաքական սպանություններին վերջ է տրված, շատ պատասխանատու մի բան է: Հարցը այլ բանին է վերաբերվում: Այո, կար ժամանակ, երբ քաղաքական սպանությունները Հայաստանում  որպես համակարգ ձեւավորող էլեմենտ էին ներկայանում`  կապ չունի` ով էր պատասխանատուն:

Այո, այդ ժամանակն անցել է, իսկ հայտարարել, որ քաղաքական սպանությունների վերջը տրված է, ցավոք, հնարավոր չի լինի  երբեք, ինչպես եւ ամբողջ աշխարհում:

–Պարոն Գալստյան,  եղան մարդիկ, որոնք զուգահեռներ անցկացրին Հայրիկյանի դեմ մահափորձի եւ հոկտեմբերի 27-ի ու մարտի 1-ի միջեւ:

-Որեւէ զուգահեռ տանելը ես համարում եմ աբսուրդ: Դա ճվճվոցի  շարքից է, ոչ ավելին: Հոկտեմբերի 27-ը բոլորովին այլ բան էր` այլ հարթությունում, մարտի մեկը բոլորվին այլ բան  էր` այլ հարթությունում : Երկուսն էլ  դեռ պետք է իրենց գնահատականները ստանան եւ ոչ միայն իրավաքրեական , այլեւ `քաղաքական եւ քաղաքացիական:                                                                                                                                                    –Տեսակետներ են հնչում, որ իրավասու մարմիններն, օրինակ` ԱԱԾ-ն, իրենց տեղում չեն:

-Ես մանրամասներին տեղյակ չեմ: Գիտեմ, որ օրենքով նախատեսված է ապահովել թեկնածուների անվտանգությունը: Գիտեք ինչ, մենք նոր պետություն ենք, շատ բաներ ընթացքում ենք սովորում: Դա դժվար չէր պետության կողմից ապահովել, այստեղ չարամտություն չկա, սա պարզ բացթողում է:

Պետք է  լինի, որ հասկանաս: Անվտանգության ծառայությունն իր գործով է զբաղվում, ոստիկանությունն իր գործով է զբաղվում: Եթե  Ամերիկայի նման կայացած, հզոր պետությունում նման բաներ են լինում, վաղը կանգնեն, բոլորը հայտարարեն, որ Ամերիկան կայացած պետություն չէ՞, ծիծաղելի  կլինի, որ Ամերիկայի հատուկ ծառայությունները սխա՞լ են աշխատում, ծիծաղելի կլինի:

Իսկ ի՞նչ եք  կարծում, այսուհանդերձ, կատարվածը երկրի  ներսի՞, թե արտաքին ուժերին էր պետք:

-Պատասխանս  նույնն է` կոնսպիրոլոգիայի ոլորտից է: Գիտեք, մենք գերագնահատում ենք դրսի ուժերի հնարավորությունները եւ պրոցեսների վրա ազդելու կարողությունները: Հնարավոր է` այո, հնարավոր է` ոչ:

Ներսի ուժերին, կոնկրետ մատս մեկնել որեւէ մեկի ուղղությամբ եւ ասել` այ նրան ձեռնտու էր, անպատասխանատու բան կլիներ եւ անգամ քրեորեն պատժելի: Ես ասացի` ում չէր կարող ձեռնտու լինել: Հիմա մենք տեսնում ենք, որ շատ  մանր-մունր ինչ-որ բաներ փորձում են ինչ-որ շահեր ու շահիկներ քաղել:

Նրանց մեծ մասը, ովքեր իրենց քաղաքացիական ակտիվիստ են համարում, թյուրիմացաբար, որովհետեւ իրենք խորը մոլորության մեջ են, այսպես ասած` ճվճվում են, հերթական անգամ ավելի լսելի դառնալու համար եւ չգիտեմ, եթե իրենք  ենթադրում են, որ գտնվում են ինչ-որ վիրտուալ պատվանդանի վրա, այդ վիրտուալ պատվանդանին մի քար էլ ավելացնելու համար:

–Պարոն Գալստյան, կարծիքներ հնչեցին, որ միջադեպը կարող է լինել սկիզբը , ընդ որում, նման տեսակետ հայտնեց  ԱԱԾ նախկին պետ Դավիթ Շահնազարյանը, որը պատահական մարդ չէ:

-Ես շատ հարգում  եմ Դավիթ Շահնազարյանին, նա իմ ընկերն է: Հարգում եմ իր գնահատականը եւ ենթադրում եմ, որ ինքն ավելի շատ ինֆորմացիա ունի եւ իրավասու է նման հայտարարություններ անել եւ կրկին վերադառնում եմ իմ  մտքին` ինչքանով համարժեք կլինեն պետության եւ մյուսների գործողությունները հետագա զարգացումները կանխարգելելու համար: Հնարավոր է, որ սա եզակի դեպք է, հնարավոր է, որ ինչ-որ զարգացումներ են սպասվում: Մենք կարող ենք ընդամենը մեկ բան անել` գնահատել սրա դեմն առնելու գործողությունները:

–Իսկ Հայաստանի միջազգային հեղինակության վրա ինչպե՞ս կազդի կատարվածը: Տեղեկությունն այս երկու օրերի ընթացքում ողողել է նաեւ միջազգային լրահոսը:

-Հայաստանի միջազգայն հեղինակության վրա կազդի այնպես, ինչպիսին կլինի  մեր բոլորի արձագանքը: Եթե մեր արձագանքները լինեն հիստերիկ եւ ոչ համարժեք, ասենք, եթե հիմա ԱԱԾ-ն պարետային ժամ հայտարարեր եւ այլն, դա կլիներ ոչ համարժեք գործողություն, կլիներ ծիծաղելի եւ կազդեր Հայաստանի հեղինակության վրա:

Եթե  Հայաստանի թեկնածուները ոչ ռելեւանտ ռեակցիա տան, դա կազդի Հայաստանի հեղինակության վրա,  եթե Հայաստանի նախագահը ոչ ռելեւանտ  ռեակցիա տա, դա կազդի: Հակառակ դեպքում դա կազդի Հայաստանի հեղինակության վրա պոզիտիվ կերպով:

–Իսկ միջադեպով ընտրությունների խաղաղ ընթացքն իսկապես խաթարվե՞ց: Իսկապե՞ս  տեղի ունեցածը սեւ բիծ է ազատ, արդար ու հանգիստ ընտրություններ անցկացնելու հնարավորության վրա:

-Դժվար է ասել, այո, միջադեպ եղել է: Ես մասամբ պատասխանեցի այս հարցին` հստակեցնեմ: Կարեւորը հետեւանքների հաղթահարումն է, թե ինչքանով համարժեք կլինեն հետեւանքների հաղթահարման իրենց գործողություններում պետությունը, մեր օրենքներն ու Սահմանադրությունը, որքանով համարժեք կլինեն հատուկ մարմինները, որոնք պետք է զբաղվեն այս գործով, որքանով են համարժեք պրոցեսում ներգրավված մարդիկ:

Համարժեքությունը որոշվելու է ոչ թե բացահայտել-չբացահայտելով, այլ դասեր վերցնելով եւ դա վերաբերվում է, ասենք, հատուկ ծառայություններին, պետությանը, որ հետագայում սա հաշվի առնվի: 

Իսկ ի՞նչ ասել է սեւ բիծ, փառք վերին ուժերին, ողբերգական չէ, ծանր միջադեպ է: Բիծը, եթե մաքրում ես, անցնում է, եթե թողնում ես, մեծանում է եւ կողքն էլի նոր բծեր են ավելանում: Ապոկալիպտիկ ոչինչ գոյություն չունի, մենք ոչ առաջինն եք, ոչ վերջինը:

Զրուցեց` Մ. Ղահրամանյանը