Աչքերի մեջ Էրդողանի՝ դաժան փայլ կա յաթաղանի. Հարություն Չալիկյան. Իրավունք

«Իրավունքը» զրուցել է հայ ճարտարապետ, ծաղրանկարիչ, քանդակագործ ՀԱՐՈՒԹՅՈՒՆ ՉԱԼԻԿՅԱՆԻ հետ:

— Պարոն Չալիկյան, ասում եք՝ ես չեմ ծաղրում: Ինչպե՞ս հասկանալ:

— Իրականում ինչ-որ չափով նաեւ ծաղրում եմ, ես դա ընդհանուր եմ ասում, իհարկե, եթե մարդը ծաղրի է արժանի, անպայման ծաղրում եմ, ուղղակի իմ արվեստի նպատակը մարդուն ծաղրելը չէ: Մի անգամ հրավիրված էի հարսանիքի, որտեղ նկարում էի հյուրերին: Կողքիս կանգնած մեկը դիտում էր նկարս: Եվ հանկարծ ամբողջ սրահով մեկ սկսեց բարձր կանչել. «Ժողովո՛ւրդ, եկեք, տեսեք, նա հոգին է նկարում»: Ես չեմ ասում, իմ արվեստը հասկացողներն են այդպես ասում:

— Կարելի՞ է ասել, որ Ձեր ծաղրանկարները մարդկային արատները վերհանելու ինքնատիպ ձեւ են:

— Արատը լավ բառ չէ: Արատները վերհանելը ես լավ զբաղմունք չեմ համարում: Ես ուղղակի բացահայտում եմ մարդու էությունը, ներաշխարհը, հոգին ու հույզերը: Ես մարդկային առաքինություններին ավելի մեծ տեղ եմ տալիս իմ ծաղրանկարներում: Ի վերջո, մարդը սոսկ դրական կամ բացասական կերպար չէ, մարդը շատ բազմազան է:

— Մեր հարեւան թշնամական երկրների առաջին դեմքերի ծաղրանկարներում տեսանելի է սուր սարկազմը: Սա Ձեր անձնակա՞ն վերաբերմունքի դրսեւորումն է:

— Իհարկե: Թուրքիայի նախագահ Էրդողանի նկարին կից, օրինակ, այսպիսի երկտող եմ գրել. «Աչքերի մեջ Էրդողանի՝ դաժան փայլ կա յաթաղանի»:

— Ովքե՞ր են Ձեր հերոսները:

— Իմ հերոսները մեծամասամբ հանրաճանաչ մարդիկ են: Լինում են նաեւ բացառություններ, երբ ես նկարում եմ հասարակ, ոչ հայտնի մարդկանց, բայց այդպես շատ քիչ է պատահում: Նման մի բացառություն արել եմ՝ իմ հարեւանին ծաղրանկարելով: Այդ նկարը իր տեղը կունենա իմ գրքում: Նկարին կից դարձյալ խոսք եմ գրել. «Եթե կրթություն ունենար՝ երկիր կկառավարեր»: Երբեմն հանդիպում են նման հզոր կերպարներ: Իսկ, ընդհանուր առմամբ, իմ հերոսները հանրային ճանաչում ունեցող մարդիկ են:

— Երբեւէ ինքներդ Ձեզ ծաղրանկարե՞լ եք:

— Իհարկե, բայց շատ սուր չեմ ծաղրել ինքս ինձ, որովհետեւ, կարծում եմ, որ դեռ ամբողջապես չեմ հասցրել ճանաչել ինքս ինձ:

— Պարոն Չալիկյան, Ձեր հեղինակած հարթաքանդակները դարձան մեդալներ: Ինչպե՞ս ծնվեց այդ գաղափարը:

— Ամեն ինչ սկսվեց իմ եւ Երեւանի ոսկերչական գործարանի տնօրեն, երջանկահիշատակ Էմիլ Գրիգորյանի ծանոթությունից: Այդ տարի Բեռլինում պետք է կայանար մեդալների համաշխարհային ցուցահանդես: Նա ինձ առաջարկեց մեդալներ թողարկել ծաղրաքանդակների տեսքով: Այսպիսի աշխատանք, թերեւս, ոչ բոլորը հանձն կառնեին: Այդ տարի Գերմանիայի ֆուտբոլի ազգային հավաքականը դարձել էր ֆուտբոլի աշխարհի չեմպիոն: Էմիլ Գրիգորյանն ինձ առաջարկեց հենց ֆուտբոլիստների անվանական մեդալներով մասնակցել ցուցահանդեսին: Քանդակեցի հավաքականի ամբողջ կազմը՝ ներառյալ պահեստայիններին: Ցուցահանդեսի ժամանակ կանաչ դաշտ հիշեցնող թղթի վրա դասավորեցինք ֆուտբոլիստների մեդալներն այն տեսքով, ինչպես նրանք իրականում դասավորվում են խաղի ժամանակ: Արձագանքը բավականին մեծ էր, ոգեւորիչ: Ես նրանց քանդակել էի հենց գոլային էյֆորիայի կուլմինացիոն փուլում, երբ զգացմունքներն ամենատարբեր արտահայտություն են ստանում մարդկային դեմքի վրա:

— Ինչու՞ է մարդկանց դուր գալիս դիտել իրենց սեփական ծաղրանկարը:

— Դա միանշանակ չէ: Կան մարդիկ, որոնց իսկապես դուր է գալիս իրենց ծաղրանկարը, եւ կան այնպիսիք եւս, ովքեր խիստ բացասաբար են վերաբերվում նման գործերին: Այս առումով ես մարդկանց բաժանել եմ երկու խմբի՝ ծաղրանկար ընդունողներ եւ չընդունողներ:

— Ծաղրանկարներին կից նաեւ որեւէ բանաստեղծական երկտող եք գրում: Արդյո՞ք ծաղրանկարն այդքան էլ խոսուն չէ:

— Դա ուղղակի լրացնում է արվեստագետի իմ խոսքն ու ասելիքը: Երկտողն իմ վերաբերմունքն ավելի առարկայական է դարձնում:

— Ձեր գործերի մեջ մի անբացատրելի կենդանություն կա, մի տեսակ շարժում: Ինչպե՞ս է Ձեզ հաջողվում մարդկային դեմքի թղթե կաղապարին այդքան կենդանի դիմագծեր հաղորդել:

— Ես միայն կասեմ, որ այդ շարժումը, այդ կենդանությունը միայն իմ ծաղրանկարների մեջ չեն, իմ քանդակներն էլ նույն զգացողությունն են առաջ բերում: Ես նկարում եւ քանդակում եմ պահը, որտեղ զգացմունք ու շարժում կա:

— Ձեր երջանկահիշատակ կինը Ձեր ստեղծագործական ներշնչանքի գլխավոր աղբյուրն էր: Նրա մահից հետո արդյոք պակասե՞ց ծաղրանկարչի՝ մարդկանց ժպիտ տալու Ձեր էներգիան:

— Ո՛չ, ամենեւին: Ես երբեւէ թույլ չեմ տվել, որ մարդիկ նկատեն իմ ցավը: Նա հիմա էլ եւ հավիտյան կմնա իմ ներշնչանքը:

— Ասում եք՝ նկարում եք մարդու հոգին: Մի՞թե ծաղրանկարը լավագույն տարբերակն է՝ մարդկային ներաշխարհը բացահայտելու համար:

— Մի տեսակ ճիշտ չէ ծաղրանկար ասելը: Գոյություն ունի ծաղրանկար եւ երգիծանկար: Իմ գործերի մեծ մասը, կարծում եմ, հենց երգիծանկարներ են, եւ դրանք, այո, ծառայում են մի նպատակի՝ վերհանել մարդկանց ներքնաշխարհը:

— «Թափանցիկ դիմակներ». սա լինելու է Ձեր գրքի վերնագիրը: Մի՞թե հնարավոր է դիմակազերծել բոլորին:

— Կարծում եմ, որ` ոչ: Կան դիմակներ, որոնք շատ հաստ են, կան անթափանց դիմակներ: Ես միայն ջանում եմ հնարավորինս խորը թափանցել այդ դիմակների ներսը: Ես փորձում եմ պեղել բոլորի առեղծվածը:

— Վերջերս սկսել եք հանդես գալ նաեւ ծաղրաքանդակներով: Այնուամենայնիվ, Ձեր սրտին ավելի մոտ, ավելի հոգեհարազատ ծաղրանկա՞րն է, թե՞ ծաղրաքանդակը:

— Քանդակն ինքնին արդեն խոսուն է: Ինչպես երկտողն է լրացնում ծաղրանկարը, այնպես էլ ծաղրաքանդակն է մի փոքր ավելի ծավալային իմաստ տալիս գործերիս, դրանք դարձնում շատ ավելի առարկայական: Ուզում եմ նաեւ նշել, որ ես միայն ծաղրաքանդակներ չեմ քանդակում: Գարնանը Ապարանում կբացվի Բաշ-Ապարանի հերոսամարտի նվիրյալներից մեկի՝ Արսեն Տեր-Պողոսյանի կիսանդրին: Դա իմ լուրջ քանդակներից մեկն է լինելու:

— Դուք Ձեզ պայքարող մտավորական համարու՞մ եք:

-Այո, ես դա անում եմ իմ ձեւով՝ ծաղրանկարներով, ինչպես նաեւ բանաստեղծություններով, որովհետեւ դա եմ կարողանում անել:

— Ինչի՞ դեմ է Ձեր պայքարը:

— Իմ պայքարը «դեմ»-ի պայքար չէ, այլ «հանուն»-ի է: Ես պայքարում եմ հանուն անկախ, ազատ, կայացած, լիարժեք ու արժանապատիվ հայրենիքի: