Հայաստանը ընդլայնել է իր հարաբերությունների աշխարհագրությունը․ Է․ Նալբանդյան

ՀՀ ԱԳ նախարարի հոդվածը դիվանագետի օրվա կապակությամբ

Հայաստանի դիվանագիտությունն անկախությունից ի վեր

Արդեն ավադույթ է դարձել, որ այսօր հայ դիվանագետները շնորհավորանքներ են ստանում իրենց մասնագիտական տոնի կապակցությամբ: 

Յուրաքանչյուր պետության և ժողովրդի կյանքում կան իրադարձություններ և տարեթվեր, որոնք առանձնանում են իրենց խորհրդով և կարևորությամբ։ Մեր ժողովրդի արդի պատմության շրջադարձային տարեթվերի շարքին կարելի է դասել 1992թ.-ի մարտի 2-ը։ Այդ օրը Հայաստանը դարձավ Միավորված ազգերի կազմակերպության անդամ, մեր պետականության խորհրդանիշ եռագույնը բարձրացվեց ՄԱԿ-ի կենտրոնակայանի առջև։ Դրանով հայոց նորանկախ պետության ծննդյան վկայականը ստացավ միջազգային վավերացում։ Իրագործվեց մեր ժողովրդի բազմաթիվ սերունդների նվիրական երազանքը։ 

Բազմախորհուրդ, բայց միևնույն ժամանակ օրինաչափ է, որ հենց մարտի 2-ը սահմանվեց որպես Հայաստանի Հանրապետության Դիվանագետի օր։

Այս տարի, երբ նշվում է Հայաստանի առաջին Հանրապետության 100-ամյակը, չեմ կարող չանդրադառնալ հայ ժողովրդի այն զավակներին, որոնք պատմության տարբեր ժամանակահատվածների քառուղիներում ջանքեր են գործադրել ներկայացնելու հայ ժողովրդի կենսական շահերը: Անշուշտ մեծ է հազարամյա պատմություն, հարուստ մշակույթ ու ավանդույթներ ունեցող երկրի` անկախ Հայաստանի և նրա քաղաքացիների շահերի պաշտպանության պատասխանատվությունը։ Այսօր հայ դիվանագետները լավ են գիտակցում աշխարհասփյուռ հայության երազանքի խոհրդանիշ հանդիսացող Հայաստանի Հանրապետությունը ներկայացնելու պատիվն ու պատասխանատվությունը։ 

Անկախության հռչակմանը զուգահեռ, ի թիվս մի շարք այլ ոլորտների, դրվեցին նաև մեր նորանկախ պետության դիվանագիտության հիմքերը: Դա մի ժամանակաշրջան էր, երբ մեր հնարավորությունները բավականին սահմանափակ էին, բայց այդ սուղ միջոցները փոխլրացվում էին մեր կատարած աշխատանքի հանդեպ հավատով և երկարամյա ընդմիջումից հետո հայրենի պետականությանը ծառայելու հպարտության զգացումով: Ահա այս գործոններն էին, որ հնարավոր դարձրին անհնար թվացողը։ Թեև 26 տարին ակնթարթ է պատմության տեսանկյունից, սակայն այդ կարճ ժամանակահատվածում մեզ հաջողվեց ձևավորել մեր դիվանագիտության ձեռագիրը, որն այսօր հայտնի է աշխարհին որպես սկզբունքային, հետևողական, հավասարակշիռ, պատասխանատու և վստահելի։ 

Անկախության առաջին տարիներին, երբ հայ ժողովուրդը ընդունեց իրեն նետված մարտահրավերը և զենքը ձեռքին պաշտպանեց ազատ ապրելու իր իրավունքը, մեր դիվանագետները նույն ջանասիրությամբ ու վճռականությամբ լծված էին այդ պայքարի արդարացիությունը աշխարհին ներկայացնելու ոչ պակաս կարևոր առաքելությամբ: 

Այս տարիների ընթացքում հայկական դիվանագիտությունը բազում փորձություններ է հաղթահարել, կոփվել և կատարելագործվել: Միջազգային հարաբերություններում մեր պետությունն ընկալվում է ոչ միայն որպես հայ ժողովրդի շահերի, այլև համամարդկային արժեքների պաշտպան: Այսօր Հայաստանը՝ որպես ցեղասպանություն վերապրած ժողովրդի ներկայացուցիչ կանգնած է մարդկության դեմ հանցագործությունների և ցեղասպանությունների կանխարգելման միջազգային ջանքերի առաջին շարքերում և համարվում է այդ առաքելության առաջամարտիկ։ 

Մենք սատար ենք կանգնում Միավորված ազգերի կազմակերպության նպատակներին՝ միջազգային խաղաղության ու անվտանգության պահպանմանը, միջազգային իրավունքի սկզբունքների հիման վրա հիմնախնդիրների բացառապես խաղաղ կարգավորմանը, պետությունների միջև բարեկամական հարաբերությունների զարգացմանը՝ հիմնված ժողովուրդների իրավահավասարության եւ ինքնորոշման սկզբունքի հարգանքի վրա։ Հայաստանը ակտիվորեն ներգրավված է գլոբալ խնդիրների լուծմանն ուղղված միջազգային գործընթացներում և նախաձեռնություններում՝ զանգվածային ոչնչացման զենքերի չտարածմանը, միջազգային խաղաղապահությանը, ահաբեկչության դեմ պայքարին, ազգային և կրոնական ինքնության հողի վրա խտրականության ու բռնությունների զոհերի պաշտպանությանը, միգրացիոն, փախսատականների խնդիրների արձագանքմանը և համաշխարհային կարևորության այլ ուղղություններով։

Հայաստանի արտաքին քաղաքականության առանցքային խնդիրն է եղել և մնում ղարաբաղյան հիմնախնդրի բացառապես խաղաղ կարգավորումը: 

Մենք շարունակաբար աջակցություն ենք հայտնել ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի համանախագահների ձևաչափին և կարողացել ենք չեզոքացնել այն ձևափոխելու, բանակցային գործընթացն այլ հարթակներ տեղափոխելու Բաքվի փորձերը։

Հակամարտության հանգուցալուծման գործընթացում վերջին տարիներին տեղի են ունեցել կոնցեպտուալ փոփոխություններ: Իրականացված հետևողական աշխատանքի շնորհիվ ղարաբաղյան հիմնախնդրի կարգավորման գործընթացում մեր դիրքերը շեշտակիորեն ամրապնդվել են:

Հիմնախնդրի կարգավորման գործընթացի առանցքում ընդունված փաստաթղթերի շարքում առանձնանում են 2009թ.-ից սկսած համանախագահ երկրների ղեկավարների մակարդակով լ՛Աքվիլլայում, Մուսկոկայում, Դովիլում, Լոս Կաբոսում, Էնիսկիլենում ընդունված հայտարարությունները, որտեղ ամրագրվեցին հիմնախնդրի կարգավորման միասնական և անբաժանելի հիմք հանդիսացող սկզբունքներն ու տարրերը։ Հայաստանն, ի տարբերություն Ադրբեջանի, պատրաստակամություն հայտնեց դրանց հիման վրա շարունակելու բանակցությունները՝ ուղղված հիմնախնդրի հանգուցալուծմանը։

Եթե Ադրեբջանը տարիներ շարունակ պնդում է, որ ղարաբաղյան հիմնահարցը պետք է կարգավորվի միայն տարածքային ամբողջականության սկզբունքի հիման վրա, ապա համանախագահ երկրների ղեկավարների այդ հայտարարություններով ամրագրվում է, որ հակամարտությունը լուծվելու է հիմնվելով միջազգային իրավունքի ոչ թե մեկ, այլ երեք սկզբունքների վրա` ուժի կամ ուժի սպառնալիքի չկիրառում, տարածքային ամբողջականություն և ժողովուրդների իրավահավասարություն ու ինքնորոշում։ Եռանախագահող երկրները հստակ նշեցին, որ Արցախի կարգավիճակը պետք է որոշի Լեռնային Ղարաբաղի բնակչությունը, իր իրավական միջազգային պարտադիր ուժ ունեցող կամարտահայտության միջոցով։ Անգամ Ադրբեջանի ղեկավարն է խոստովանում, որ փակ դռների հետևում իր վրա ճնշում են գործադրում ճանաչել Լեռնային Ղարաբաղի անկախությունը։ Եռանախագահող երկրների հայտարարություններում հրապարակայնորեն ամրագրվեցին նաև թե՛ Արցախի ու Հայաստանի միջև ցամաքային կապը, թե՛ անվտանգության բամզաշերտ երաշխիքները։ Վերոհիշյալ այս բոլոր դրույթներն ի սկզբանե հանդիսացել են մեր դիրքորոշման անկյունաքարը, իսկ այժմ դարձել են միջազգային հանրության մոտեցում։ 

Սա ցույց է տալիս, թե որքան համահունչ են մեր և միջազգային հանրության տեսակետները, որ մենք խոսում ենք գրեթե մեկ լեզվով։

Մեր դիվանագիտական աշխատանքի շնորհիվ ամրագրվեց և 2016թ. ապրիլին Արցախի դեմ Ադրբեջանի ագրեսիայից հետո՝ Վիեննայի, Սանկտ Պետերբուրգի և Ժնևի գագաթաժողովներին վերահաստատվեց, որ հիմնահարցի բանակցային կարգավորումն այլընտրանք չունի։ 1994-95թթ. եռանկողմ անժամկետ զինադադարի համաձայնագրերից հետ կանգնելու Արդբեջանի փորձերին ի պատասխան Հայաստանը և եռանախագահ երկրները շարունակաբար շեշտում են, որ դրանք պետք է անշեղորեն իրականացվեն։ 

Հայոց Ցեղասպանության միջազգային ճանաչումն ու դատապարտումը հանդիսանում են մեր արտաքին քաղաքական առաջնահերթությունների բաղկացուցիչ մաս: Տարեցտարի մեծանում է Հայոց Ցեղասպանությունը ճանաչած պետությունների, միջազգային կառույցների թիվը: Հայոց Ցեղասպանության 100-րդ տարելիցի միջոցառումներն առանձահատուկ միջազգային հնչեղություն ունեցան։ Հայ-թուրքական հարաբերությունների կարգավորելուն միտված մեր նախաձեռնությունը շեշտակիորեն ավելացրեց Մեծ Եղեռնի մասին միջազգային հանրության տեղեկացվածությունը։ Հայաստանի նախաձեռնությամբ ՄԱԿ-ի մարդու իրավունքների խորհրդում ցեղասպանությունների կանխարգելման վերաբերյալ միաձայն բանաձևեր ընդունվեցին, մեր ջանքերի շնորհիվ ՄԱԿ-ի Գլխավոր ասամբլեան դեկետեմբերի 9-ը հռչակեց Ցեղասպանության հանցագործության զոհերի հիշատակի միջազգային օր։ 

Հայաստանը ընդլայնել է իր հարաբերությունների աշխարհագրությունը, ամրապնդել է բարեկամ և գործընկեր պետությունների հետ փոխշահավետ համագործակցությունը։ 

Հայ-ռուսական դաշնակցային ռազմավարական հարաբերությունները նոր թափ ստացան, նշանավորվեցին Հայաստանի և Ռուսաստանի ղեկավարների պետական այցերով։ Ստորագրվեց 200-ից ավել երկկողմ փաստաթուղթ, ռուսաստանյան ներդրումները մեր երկրում գերազանցեցին 3 մլրդ դոլարը, ռուսական կապիտալով ընկերությունների թիվն անցավ 2000-ը: Պայմանագրային ամրագրում ստացավ Հայաստանում ՌԴ ռազմաբազայի՝ ՀՀ Զինված ուժերի հետ համատեղ, Հայաստանի անվտանգությունն ապահովելու գործառույթը: 

Որակապես նոր մակարդակի վրա բարձրացավ Ամերիկայի Միացյալ Նահանգների հետ բարեկամական գործընկերությունը՝ ստորագրվեց Առևտրի և ներդրումների շրջանակային համաձայնագիրը, շեշտակիորեն աճեցին ամերիկյան ներդրումները, ՀՀ քաղաքացիների համար դյուրացվեց ԱՄՆ մուտքի արտոնագրային ռեժիմը։ 

Հետևողականորեն ամրապնդվեցին մեր ավանդական բարիդրացիական ու բազմաբովանդակ հարաբերությունները Վրաստանի և Իրանի հետ:

Հայ-թուրքական հարաբերությունների առանց նախապայմանների կարգավորման Հայաստանի նախաձեռնությունը ստացավ միջազգային հանրության անվերապահ աջակցությունը։ Հայաստանը կարողացավ առաջ տանել այս գործընթացը` հավատարիմ լինելով ձեռք բերված համաձայնություններին, ի տարբերություն Թուրքիայի, որն իր մեջ ուժ չգտավ ձերբազատվելու իր կարծրատիպերից՝ խախտելով միջազգային հարաբերությունների անկյունաքարային՝ pacta sunt servanda` համաձայնությունները պետք է հարգվեն սկզբունքը:

Մեզ հաջողվեց ընդլայնել ավանդական բարեկամական գործընկերությունը Ֆրանսիայի, Գերմանիայի, Հունաստանի, Կիպրոսի, Վատիկանի, Իտալիայի, արևելյան ու կենտրոնական Եվրոպայի, սկանդինավյան ու եվրոպական այլ երկրների հետ։ Լուրջ առաջընթաց արձանագրվեց Չինաստանի, Հնդկաստանի, Ճապոնիայի ու Կորեայի Հանրապետության հետ հարաբերություններում։ Փոխշահավետ համագործակցություն է ծավալվել արաբական աշխարհի, ասիական տարածաշրջանի, Լատինական Ամերիկայի, Աֆրիկայի մի շարք պետությունների հետ: 

Անկախությունից ի վեր Հայաստանի արտաքին քաղաքականության կարևոր առաջնահերթություններից եղել և շարունակում է մնալ միջազգային կառույցներում և տարածաշրջանային ինտեգրացիոն գործընթացներում ներգրավվածության խորացումը։ Մենք անդամակցեցինք Եվրասիական տնտեսական միությանը, ինչը բխում է մեր ռազմավարական, տնտեսական շահերից և լուրջ հեռանկարներ է բացում մեր երկրի զարգացման համար: Հանդիսանալով ԵԱՏՄ ակտիվ անդամ, Հայաստանն իր իրատեսական քայլեորվ ապացուցեց, որ կարող է նաև արդյունավետ համագործակցություն ծավալել ինտեգրացիոն այլ գործընթացների շրջանակներում և այս առումով Հայաստանի փորձն այսօր օրինակելի է համարվում միջազգային հանրության կողմից: 

Հայաստան-Եվրոպական միություն հարաբերությունների կարևոր հանգրվաններից դարձավ Համապարփակ և ընդլայնված գործընկերության համաձայնագրի ստորագրումը, որն արտացոլում է մեր երկկողմ փոխգործակցության ողջ ծավալը և սահմանում դրանց խորացման համար անհրաժեշտ ուղենիշները: 

Այս տարի, երբ մենք նշում ենք աշխարհի գրեթե կեսը միավորող Ֆրանկոֆոնիայի միջազգային կազմակերպությանը Հայաստանի լիիրավ անդամակցության վեցերորդ տարեդարձը, Երևանը հյուրընկալելու է հիսունամյա պատմություն ունեցող այս կազմակերպության 17-րդ գագաթնաժողովը՝ մեր անկախությունից ի վեր իր ծավալով բարձր մակարդակի ամենաընդգրկուն միջոցառումը ու ստանձնելու ենք կառույցի երկամյա նախագահությունը։ Սա միջազգային հանրության կողմից Հայաստանի նկատմամբ վստահության և համերաշխության ևս մեկ դրսևորում է։ 

Աճել է Հայաստանի ներգրավվածությունը Միավորված ազգերի կազմակերպության համակարգում և շուրջ հարյուր միջազգային կազմակերպություններում, որոնց անդամակցում է մեր երկիրը: 

Նոր նախաձեռնություններով են նշանավորվել Հայաստանի նախագահությունները մի շարք կառույցներում՝ Հավաքական անվտանգության պայմանագրի կազմակերպությունում, Եվրոպայի խորհրդում, Սևծովյան տնտեսական համագործակցության կազմակերպությունում: 

Միջազգային տարբեր կառույցներ, ներառյալ` Եվրոպական միությունը, Եվրոպայի խորհուրդը, ԵԱՀԿ մարմինները ողջունել են Հայաստանում հետևողականորեն իրականացվող ժողովրդավարական բարեփոխումներում արձանագրված առաջընթացը, սահմանադրական փոփոխությունները, մեր երկրում անցկացված ընտրությունները: 

Հայկական դիվանագիտության մշտական ուշադրության կենտրոնում է արտասահմանում բնակվող մեր հայրենակիցների իրավունքների ու շահերի պաշտպանությունը: Հայաստանից դուրս ապրող մի քանի միլիոնանոց հայկական սփյուռքի ներկայացուցիչները, որոնք, անհրաժեշտության դեպքում, աշխարհի ցանկացած կետում կարող են ստանձնել «հայ ժողովրդի դեսպանի» պատասխանատվությունը, յուրահատուկ առավելություն են շնորհում մեր դիվանագիտությանը: 

Հայաստանը դիվանագիտական հարաբերություններ է հաստատել 175 պետության հետ, արտերկրում ու միջազգային կառույցներում ունի շուրջ յոթ տասնյակ ներկայացուցչություններ, ստորագրել է մոտ 2000 միջազգային պայմանագիր: Նախագահի և այլ բարձր մակարդակով կատարվել են հազարից ավել փոխայցելություններ:

Հաջողության գնահատումը հնարավոր է քանակական և որակական ցուցանիշների համադրմամբ։ Իրողությունն այն է, որ Հայաստանն այսօր կարողանում է իր համար կարևորություն ունեցող տարբեր հարցերի, հաճախ նաև միջազգային օրակարգի մաս կազմող տարաբնույթ խնդիրների վերաբերյալ իր ձայնը լսելի դարձնել միջազգային ամենատարբեր հարթակներում:

Թվային դարաշրջանին համահունչ Հայաստանի դիվանագիտական ծառայությունը լայնորեն կիրառում է տեղեկատվական տեխնոլոգիաները, մեր տեսակետներն ու մոտեցումներն առավել հասանելի և ընկալելի դարձնելով արտերկյա հասարակության լայն շրջանակներին:

2009թ.-ին հիմնադրված Դիվանագիտական դպրոցը ոչ միայն որակյալ երիտասարդ կադրեր է պատրաստում արտաքին գործերի նախարարության համար, այլև վերապատրաստում է պետական գերատեսչությունների մասնագետներ։ 

Այս ամենը կարևոր ձեռքբերումներ են, որոնք մեզ հնարավորություն են ընձեռում առավել վստահ գործել միջազգային բեմահարթակում: 

Ինչպես նշել է ՀՀ նախագահը,- «Հայ ժողովրդի համար գերակա նշանակություն ունեցող խնդիրների լուծման գործում մեր դիվանագիտության դերը հիրավի մեծ է ու կարևոր»։ Հայ դիվանագետները պատվով և պատասխանատվությամբ են մոտենում այս առաքելությանը։ 

Ջերմորեն շնորհավորում եմ Հայաստանի բոլոր դիվանագետներին և մաղթում նորանոր հաջողություններ՝ ի նպաստ միջազգային ասպարեզում Հայաստանի Հանրապետության դիրքերի առավել ամրապնդման, հանուն մեր երկրի շահերի պաշտպանության, մեր ժողովրդի անվտանգ և բարեկեցիկ ապագայի։ 

Ցանկանում եմ նաև իմ անկեղծ երախատագիտությունը հայտնել արտգործնախարարության և դիվանագիտական ներկայացուցչությունների վարչատնտեսական անձնակազմին, ովքեր իրենց նպաստն են բերում մեր ամենօրյա աշխատանքներին։ 

Շնորհակալություն եմ հայտնում դիվանագետների ընտանիքների անդամներին, ովքեր իրենց ըմբռնումով և համբերատարությամբ մեր ճանապարհի անբաժան ուղեկիցներն են։

Շնորհավոր, հարգելի գործընկերներ։ Ի գործ՝ դեպի նոր ձեռքբերումներ։