Բառերով չես ասի
Գիշերային երկնքում վայրէջքի է գնում օդանավը: Ներքևում Երևանն է՝ լույսերի մեջ: Ու հանկարծ ուղևորները սկսում են ծափահարել: Արտառոց ոչինչ չի կատարվել, ընդամենը Երևանն է ներքևում և նրանք ծափահարում են իրենց քաղաքին: Աշխարհի տարբեր ծայրերից, շքեղ երկրներից, հիասքանչ վայրերից վերադարձողները ծափահարում են Երևանին, որովհետև նա է տունը՝ ճակատագրով միակը, անփոխարինելին, հարազատը…
Ես կցանկանայի պատմել վերադարձի մասին, բայց հիշողությանս մեջ այդ ծափերի ձայնն արձագանք չի տալիս: Չի հասցնում: Չի հասցնում, քանի որ ուրիշ ձայներ լցվում, խլացնում են նրան: Մեկնողներն են: Նրանց իրարանցումը: Նրանց հապճեպ, աճապարող շարժումները, որ ուզում են վայրկյան առաջ ծածկել վերջին դուռը, որ արագ-արագ հրաժեշտի բառեր են ասում և խուսափում են նայել ուղիղ աչքերիդ մեջ, կարծես այնտեղ միայն մեղադրանքի ու դառնության երանգներ պիտի տեսնեն:
Բայց մեղադրանք չկա: Ոչինչ չկա: Մեկնողների համար միևնույն է, թե ես ինչ կմտածեմ իրենց մասին: Իմ մտքերից նրանց կյանքում ոչինչ չի փոխվելու: Միայն ինձ համար միևնույն չէ, որովհետև այդ մտքերից ես դառնում եմ մի քիչ ավել կարծրասիրտ, գուցե նաև անվերապահ, հաստատապես կողոպտված, ենթադրաբար կտրական: Եվ հետո ցանկություն էլ չկա գրելու մեկնումի մասին: Ի՞նչ գրել և ինչու՞ գրել: Մեկնողները կմեկնեն առանց կարդալու, վերադարձողներն էլ առանց կարդալու կգան, քանի որ վճիռը տողերից դուրս է: Այդ մասին բառերով չես ասի:
Իսկ այն, ինչը դեռ տեղ ունի բառերի մեջ, մենք դարձյալ ջանում ենք թաքցնել աչքից հեռու, քանի որ դառն է նրա կորիզը, թեև գայթակղիչ է հյութալի պտուղը: Ու հենց այդ գայթակղիչ դառնության պտղատվությունից երկիրը մի օր երկատվեց ու դարձավ մեկնողների ու մնացողների երկիր, լքողների ու կառչողների հող, բացակաների ու ներկաների եզերք: Եվ քանի որ իրավունքը տանտիրոջն է, այլ ոչ թե հեռվից սիրողինը, և քանի որ ցավն ուղեբեռ չես դարձնի, բայց կարող ես թողնել քո տան շեմքին, և քանի որ անջատումն իր հատուցման գինն ունի, բաժանվողների թիկունքին արձագանք կտա տանտիրոջ հրաժեշտի հորդորը.
— Գնացեք: Մենք ձեր դատավորը չենք: Բայց գնացեք առանց ետ նայելու, որովհետև այն, ինչ թողեցիք թիկունքում, այլևս ձերը չէ: Որովհետև ոչ ոք իր ունեցածը չի լքում ու գնում կամ եթե լքում է, այն դադարում է լինել իր ունեցածը: Բարի ճամփա բոլորիդ: Գնացեք լռությամբ: Ոչ մի բառ մի ասեք, ոչ արդարացեք, ոչ դժգոհեք: Ձեր պատճառներից մենք էլ ունենք, ձեր ցավերը մեզ էլ են ծանոթ, ձեր անցած ճամփաները մենք էլ են տրորել: Նոր բան չենք լսելու: Դուք խելոքն եք, մենք հիմարներն ենք: Խելոք-խելոք գնացեք:
Իսկ կուզե՞ք շատ անկեղծ մի բան ասեմ: Ես ուզում եմ, որ գնացողները գնան: Եվ գիտե՞ք ինչու: Որովհետև ուզում եմ, որ դասալիքն իր դիրքը լքի կռվից առաջ, այլ ոչ թե խրամատը թողնի թշնամու գրոհի ժամանակ: Ես ուզում եմ, որ զավակը ծնողներից բաժանվի, երբ նրանք դեռ ոտքի վրա են, ոչ թե բախտի քմահաճույքին մատնի ծերացած, տկարացած մարդկանց: Ես ուզում եմ, որ ընկեր կոչվողը վեր կենա ու գնա ուրախության սեղանից, ոչ թե դժբախտության ժամի հեռացողը լինի: Ես ուզում եմ իզուր հույսեր չունենալ նրանցից, ովքեր հուսալի չեն:
* * *
Զանգահարել է մեկը, ծանոթի ծանոթ է:
— Դու թերթերում աշխատող ընկերներ ունես, չէ՞,- ասում է:- Ես ուզում եմ երկրից գնալ: Կասե՞ս մի նյութ գրեն, որ ինձ էստեղ հալածում են: Ուզում եմ թերթը հետս դեսպանատուն տանել…
Ծանոթիս ծանոթը «հալածել» բառն առանց տառասխալի գրել չի կարող, բայց հիմա մտաբերել է դրա մասին, և ես ուզում եմ ինքս անձամբ նրան հալածել, որ իր հալածանքը փաստական լինի, ճշգրիտ օր ու հասցե ունենա, կասկածյալ ու տուժած ունենա…
Մի ծանոթ էլ ունեմ, արդեն 4-5 տարի է՝ Գերմանիայում է: Ճամբարում է ապրում: Ժամանակ առ ժամանակ նամակներ է գրում ու ասում է, որ ամեն ինչ լավ է: Գերմանիայի ճամբարում ամեն ինչ լավ է: Մարդը երազանք է ունեցել, ձգտել է նպատակի, տարիներ է վատնել ու հասել է բաղձալի կետին՝ ճամբարային երջանկության: Հիմա ամիսը մեկ ծանրոց է ուղարկում տուն՝ օգտագործված պահեստամասեր, օգտագործված հագուստներ, օգտագործված համակարգիչներ. «Ծախեք ու ապրեք»:
Եվ հարազատներն էլ կարծես թե գոհ են, որ իրենց որդին այնտեղ է, տան պատին բարդիներով Մասիսի նկար ունի, տան կողքին՝ օտար հարևաններ, իսկ սրտում՝ հիշողություն …
Ախ այդ հիշողությունը՝ հաշվենկատ դատողության թշնամին, օտարի բարեկեցիկ տան անհարմար անկյունը, փքված դրամապանակի պակասող թղթադրամը, բարեբախտ մարդու կեսգիշերի ատամնացավը: Եթե հնար լիներ ազատվել դրանից, որքան դյուրին պիտի դառնար անհայրենիք սավառնումը, որքան կարճ պիտի տևեր երկմտանքի տվայտանքը, որքան հանգիստ պիտի ապրեր անխղճացած խիղճը: Բայց նա կա, և դրա համար մեկնողները պայման են կապում իրենց պատուհասած հիշողության թիկունքում.
— Գնում ենք, որովհետև մեր երկրում վատ է: Հենց լավը դառնա՝ նորից կգանք:
Գնացեք: Հաջողություն բոլորիդ: Բայց գնալուց առաջ չմոռանամ, մի բան հարցնեմ` ո՞վ պիտի երկիրը լավը դարձնի…
Մնացողները: Դե իհարկե, մնացողները, ովքեր գնացողներից միամիտ են ու շարունակում են հավատալ, որ երկիրը չի կարող վատը լինել: Վատ երկիր չկա: Կարող է լինել վատ իշխանություն, վատ օրենքներ, վատ բարքեր, վատ ուտելիք, վատ ճամփաներ, բայց վատ երկիրը ո՞րն է, լավ մարդիկ: Դուք՝ փոքր, երկիրը՝ մեծ: Դուք՝ անցողիկ, երկիրը՝ մնայուն: Դուք՝ երերուն, երկիրն՝ անշարժ: Դուք՝ պատճառաբանված, երկիրն՝ անպատճառ:
Եվ դրա գիտակցմամբ է, որ հեռացողներն ասում են.
— Աստված մի կյանք է տվել, ուզում ենք ապրել մարդավայել:
Իրավացի են, հազար անգամ իրավացի: Իրավունք ունեն ճանապարհ ելնելու, որ որոնեն-գտնեն մարդավայել, արտագնա հանգրվանը: Միայն, չգիտես ինչու, միշտ մոռանում են, թե Աստված կյանքից բացի ուրիշ էլ ի՞նչ տվեց իրենց, որ միակն է: Աստծու տված միակ երկրի մասին մոռանում են ու դրան կից պատգամի մասին հիշել չեն ուզում. «Պահպանիր նրան երևելի ու աներևույթ թշնամուց»:
* * *
Ես հազար պատմություն գիտեմ գնացողների մասին՝ բոլորն էլ իրար նման: Բայց ես հիմա ընդամենը մի պատմություն կասեմ նրա մասին, ով մնացել է:
Հանրապետության հրապարակի նստարաններից մեկի վրա նստած է տղամարդն իր երկու որդիների հետ: Պաղպաղակ են ուտում: Երեխաներն ակնհայտորեն դժգոհ են ընտրված վայրից: Ու նրանցից մեկն ասում է.
— Ինչու՞ եկանք այստեղ:
— Որովհետև սա աշխարհի ամենալավ տեղն է,- ասում է հայրը:
— Ինչու՞:
— Էդպես է:
Երեխայի հարցի համար հայրն ուրիշ բացատրություն չունի: Պարզապես այդպես է ու վերջ: Ինքը դա գիտի, զգում է: Եվ ուզում է, որ իր զավակներն էլ դա զգան առանց բացատրության: Որպես անհերքելի իրողություն: Որպես մի բան, ինչը սահմանված է բոլորի համար, սակայն բառերով չես ասի:
Հովիկ ՉԱՐԽՉՅԱՆ
